Τα όρια της ανάπτυξης

Η οικονομική ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι απεριόριστη 

Ο Σερζ Λατούς

Ο Λουτσιάνο Γκαλίνο

Αν όλοι οι άνθρωποι ζούσαν και κατανάλωναν όπως οι Αμερικανοί, θα χρειάζονταν έξι πλανήτες σαν τη Γη. Ο γάλλος οικονομολόγος Σερζ Λατούς υποστηρίζει ότι η μοναδική λύση είναι η μείωση της ανάπτυξης.

Ο Λατούς συνομίλησε γι' αυτό το θέμα με τον ιταλό κοινωνιολόγο Λουτσιάνο Γκαλίνο και ο διάλογός τους -απόσπασμα του οποίου παραουσιάζουμε στη συνέχεια- δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Micromega».

ΛΑΤΟΥΣ: (...) Η κοινωνία μας εδώ και τουλάχιστον πενήντα χρόνια έχει ολικά καταβροχθιστεί από μιαν οικονομία της ανάπτυξης, από μιαν οικονομία που έχει για μοναδικό της σκοπό την ανάπτυξη για την ανάπτυξη.

Το πρόβλημα εδώ προφανώς δεν είναι η ανάπτυξη που έχει σκοπό την ικανοποίηση αναγκών. Το επίμαχο σημείο είναι το ότι η ανάπτυξη ως αυτοσκοπός είναι κάτι ανόητο. Προσοχή όμως: ακόμη και η μείωση της ανάπτυξης ως αυτοσκοπός είναι εξίσου ανόητη. Γι' αυτό προσπάθησα να συνδέσω την ιδέα της μείωσης της ανάπτυξης με ένα συγκεκριμένο πολιτικό πρόγραμμα. Στο βάθος, πίσω από την ιδέα μιας κοινωνίας μείωσης της ανάπτυξης, ξαναβρίσκουμε ένα πολύ παλαιότερο πρόγραμμα, το πρόγραμμα μιας αυτόνομης κοινωνίας, μιας κοινωνίας που ορίζει η ίδια τους νόμους της και που δεν είναι ετεροδιευθυνόμενη από τους νόμους της αγοράς (...).

Η λέξη ανάπτυξη είναι μια ακατάλληλη λέξη. Οι οικονομολόγοι τη δανείστηκαν από τη βιολογία και χρησιμοποίησαν τη μεταφορά του φυσικού οργανισμού για να εξηγήσουν την οικονομική δομή. Λησμόνησαν ωστόσο να χρησιμοποιήσουν την αναλογία ώς το βάθος. Στη φύση οι οργανισμοί μεγαλώνουν, αναπτύσσονται, έπειτα αρχίζει η παρακμή τους και τελικά πεθαίνουν. Οι οικονομολόγοι όμως επινόησαν την αθανασία για τον οικονομικό οργανισμό. Αλλά μια απεριόριστη ανάπτυξη σε έναν πεπερασμένο πλανήτη είναι αδύνατη. Οι έννοιες της αύξησης και της ανάπτυξης είναι τυπικά δυτικές έννοιες. Εγώ εργάστηκα επί τριάντα χρόνια στην Αφρική και αντιλήφθηκα ότι είναι αδύνατο να μεταφράσουμε τις λέξεις αύξηση και ανάπτυξη στις αφρικανικές γλώσσες. Το φαντασιακό αυτών των λαών δεν αντιλαμβάνεται αυτές τις έννοιες. Αυτές οι λέξεις εμπεριέχουν αυτό που για τους αρχαίους έλληνες ήταν μια από τις χειρότερες ανθρώπινες ιδιότητες, την «ύβριν», την έλλειψη του μέτρου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μια κοινωνία μείωσης της ανάπτυξης είναι μια κοινωνία που ξαναβρίσκει την αίσθηση του μέτρου. Το ζητούμενο είναι να επανεδραιώσουμε έναν δεσμό με τη φύση που έχει διαρραγεί. Σήμερα το να ξαναβρούμε αυτόν τον δεσμό έχει γίνει επιτακτικά αναγκαίο, αν θέλουμε να εξασφαλίσουμε την επιβίωση του πλανήτη.

ΓΚΑΛΙΝΟ: Είμαι πεπεισμένος ότι στη διάρκεια του εικοστού αιώνα η οικονομική ανάπτυξη ξεπέρασε ένα όριο πέρα από το οποίο υπάρχει η επιδείνωση, η απώλεια του μέτρου και του ελέγχου. Δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε ότι η ανάπτυξη έφερε στις χώρες μας και σε πολλές άλλες χώρες στον κόσμο χειροπιαστά οφέλη. Στις αρχές του εικοστού αιώνα εργάζονταν 3.000 ώρες τον χρόνο και είχαν μια προσδοκία ζωής γύρω στα 50-55 χρόνια (αναφέρομαι σε χώρες όπως η Ιταλία ή η Γαλλία). Σήμερα εργαζόμαστε κατά μέσον όρο 1.600 ώρες τον χρόνο και έχουμε μια προσδοκία ζωής που είναι σχεδόν σαράντα χρόνια υψηλότερη, ξεπερνώντας ήδη τα 80 χρόνια. Αυτά τα δεδομένα πρέπει να συνυπολογίζονται. Οχι ότι αυτά τα οφέλη υπήρξαν ένα δώρο της ανάπτυξης. Υπήρξαν επώδυνες και κοπιαστικές κατακτήσεις, αλλά μπορούμε να πούμε ότι η οικονομική ανάπτυξη δημιούργησε τις προϋποθέσεις στις οποίες αυτές οι κατακτήσεις έγιναν δυνατές. Σίγουρα τα τελευταία χρόνια κάτι έχει διαρραγεί. Τα δεδομένα των τελευταίων δεκαετιών είναι εντυπωσιακά. 2,7 δισεκατομμύρια φτωχοί επιβιώνουν με 2 δολάρια τη μέρα, ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημα των εύπορων χωρών έχει αυξηθεί πελώρια. Το χάσμα ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχές χώρες έχει γίνει τρομακτικό. Επομένως δεν υπάρχει μόνον το πρόβλημα της σοφής καθοδήγησης της ανάπτυξης. Υπάρχει και ένα πρόβλημα αναδιανομής, κοινωνικής δικαιοσύνης.

Όταν μιλάμε για απώλεια του μέτρου, χρειάζεται και να γνωρίζουμε καλά τα εργαλεία μέτρησης. Εμείς σίγουρα είμαστε θύματα μιας μεθόδου μέτρησης που ονομάζεται ΑΕΠ (ακαθάριστο εγχώριο προϊόν) και που είναι κάκιστο μέτρο της κατάστασης των κοινωνιών μας. Αν κοπούν δέκα εκατομμύρια στρέμματα δάσους για να γίνουν ξυλεία ή έπιπλα, αυτό μεταφράζεται σε αύξηση του ΑΕΠ, ενώ το γεγονός ότι καταστράφηκαν δέκα εκατομμύρια στρέμματα δάσους δεν προκαλεί διόλου τη μείωση του ΑΕΠ. Ή ακόμα, για παράδειγμα, αν έχουμε εκατό χιλιάδες σοβαρά αυτοκινητιστικά δυστυχήματα τον χρόνο, θα υπάρξουν τα αυτοκίνητα που πρέπει να αντικατασταθούν, τα αυτοκίνητα που πρέπει να επισκευαστούν, οι αμοιβές των γιατρών και πολλά άλλα πράγματα, που αποτελούν σοβαρές ζημιές για έναν πληθυσμό και που ωστόσο συμβάλλουν στην αύξηση του ΑΕΠ. Για να συλλογιστούμε για την ανάπτυξη και τη μείωσή της ή ακόμα και για να συλλογιστούμε για μια πιο ισορροπημένη ανάπτυξη, θα χρειαζόταν να αρχίσουμε με το να επινοήσουμε και να υιοθετήσουμε πιο σοφά μέτρα για να μετράμε τον πλούτο μιας χώρας.

ΛΑΤΟΥΣ: Κατανοώ φυσικά τις προόδους που η οικονομική ανάπτυξη των δύο τελευταίων αιώνων έφερε στις χώρες του Βορρά. Υπάρχουν όμως και τα «αλλά». Η τεχνική πρόοδος από τις απαρχές της βασιζόταν πάντοτε σε μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στον άνθρακα πρώτα κι έπειτα στο πετρέλαιο. Η ανάπτυξη έγινε με τίμημα την καταλήστευση και την καταστροφή της φύσης, καθώς και με τίμημα την εκμετάλλευση και την αποικιοποίηση των χωρών του Νότου του κόσμου.

Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 12/09/2006