...

...

Κυριακή 13 Απριλίου 2014

Τι πρέπει να μάθει η Ευρώπη από την Ουκρανία

Του Σλάβοι Ζίζεκ

Οι διαδηλώσεις που ανέτρεψαν τον Γιανουκόβιτς και τη συμμορία του, πυροδοτήθηκαν από την απόφαση της κυβέρνησης να δώσει προτεραιότητα στις καλές σχέσεις με τη Ρωσία και όχι στην ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως ήταν αναμενόμενο, πολλοί αριστεροί αντέδρασαν στην είδηση των μαζικών εξεγέρσεων με τη γνωστή ρατσιστική συνήθεια που έχουν να πατρονάρουν τους «φτωχούς» Ουκρανούς: πόσο γελασμένοι είναι να εξιδανικεύουν ακόμα την Ευρώπη, να μη μπορούν να δουν ότι βρίσκεται σε παρακμή και ότι η ένταξη στην Ένωση απλώς θα μετατρέψει την Ουκρανία σε οικονομική αποικία της Δυτικής Ευρώπης, που αργά ή γρήγορα θα εξωθηθεί στη θέση της Ελλάδας.

Τι εννοούν ως Ευρώπη οι Ουκρανοί  
Πολύ σημαντικότερο είναι όμως το ερώτημα τι εννοούν ως «Ευρώπη», όταν αναφέρονται σε αυτή οι Ουκρανοί διαδηλωτές. Η απάντηση δεν μπορεί να αναχθεί σε μία μόνο άποψη: διατρέχει ολόκληρο το φάσμα, από τα εθνικιστικά ως και φασιστικά στοιχεία της Ευρώπης μέχρι την ιδέα που ο Ετιέν Μπαλιμπάρ αποκαλεί égaliberté, δηλαδή ελευθερία και ισότητα μαζί, τη μοναδικής αξίας συμβολή της Ευρώπης στο παγκόσμιο πολιτικό φαντασιακό, ακόμα κι αν σήμερα αυτή προδίδεται όλο και περισσότερο από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Συν, ανάμεσα στους δύο πόλους, την αφελή εμπιστοσύνη στο φιλελεύθερο δημοκρατικό καπιταλισμό. Αυτό που θα έπρεπε να διακρίνει η Ευρώπη στις ουκρανικές διαδηλώσεις, είναι τα καλύτερα και τα χειρότερα στοιχεία του εαυτού της.  
Ο ουκρανικός δεξιός εθνικισμός είναι κομμάτι ενός ανανεωμένου αντιμεταναστευτικού λαϊκίστικου κύματος, που αυτοπαρουσιάζεται ως η άμυνα της Ευρώπης. Ο κίνδυνος που ενέχεται σε αυτή τη νέα δεξιά, έγινε σαφώς αντιληπτός πριν από έναν αιώνα από τον Τζ. Κ. Τσέστερσον, ο οποίος στο βιβλίο του «Ορθοδοξία» ανέπτυξε τη θεωρία του θεμελιώδους αδιεξόδου της κριτικής στη θρησκεία: «Οι άνθρωποι που ξεκινούν από το να μάχονται την Εκκλησία στο όνομα της ελευθερίας και του ανθρωπισμού, καταλήγουν στο να θυσιάζουν την ελευθερία και τον ανθρωπισμό, προκειμένου να πολεμήσουν την Εκκλησία». Πόσοι φανατικοί υποστηρικτές της θρησκείας ξεκίνησαν με άγριες επιθέσεις στο σύγχρονο κοσμικό πολιτισμό και κατέληξαν να αποκηρύσσουν κάθε ουσιώδη θρησκευτική εμπειρία; Και δεν ισχύει το ίδιο για την πρόσφατη άνοδο των υπερασπιστών της Ευρώπης απέναντι στην απειλή των μεταναστών; Μέσα στο ζήλο τους να προστατεύσουν την παρακαταθήκη του Χριστιανισμού, είναι έτοιμοι να απαρνηθούν την αληθινή ουσία του.
Τι πρέπει να κάνουμε, λοιπόν, σε μια τέτοια περίπτωση; Οι φιλελεύθεροι του κυρίαρχου ρεύματος μας λένε ότι, εφόσον οι θεμελιώδεις δημοκρατικές αξίες απειλούνται από εθνικιστικούς ή θρησκευτικούς φονταμενταλισμούς, πρέπει να ενωθούμε όλοι υπό το φιλελεύθεροδημοκρατικό πρόγραμμα της πολιτισμικής ανεκτικότητας και να σώσουμε ό,τι μπορεί να σωθεί αφήνοντας κατά μέρος τα όνειρα για μια πιο ριζοσπαστική κοινωνική αλλαγή.

Πρώτο μάθημα: λιτότητα!
Τι θα απογίνει, λοιπόν, το φιλελεύθεροδημοκρατικό καπιταλιστικό ευρωπαϊκό όνειρο; Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρους για το τι περιμένει την Ουκρανία μέσα στην Ευρω­παϊκή Ένωση, ξεκινώντας από τα μέτρα λιτότητας. Όλοι έχουμε ακούσει εκείνο το γνωστό ανέκδοτο της τελευταίας δεκαετίας της Σοβιετικής Ένωσης, με τον Ραβίνοβιτς, έναν Εβραίο που θέλει να φύγει μετανάστης. Όταν ο υπάλληλος τον ρωτάει γιατί, απαντάει: «Υπάρχουν δύο λόγοι. Ο ένας είναι ότι φοβάμαι πως στη Σοβιετική Ένωση οι κομμουνιστές θα χάσουν την εξουσία και η νέα εξουσία θα κατηγορήσει εμάς τους Εβραίους για όλα τα κομμουνιστικά εγκλήματα…» «Μα,» τον διακόπτει ο υπάλληλος, «αυτό είναι εντελώς παράλογο, στη Σοβιετική Ένωση τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει, οι κομμουνιστές θα έχουν την εξουσία για πάντα!» «Ε, λοιπόν», απαντάει ήρεμα ο Ραβίνοβιτς, «αυτός είναι ο δεύτερος λόγος».
Εύκολα μπορούμε να φανταστούμε μια παρόμοια συνομιλία ανάμεσα σε έναν δύσπιστο Ουκρανό και έναν υπάλληλο σε μια υπηρεσία της Ε.Ε  Ο Ουκρανός παραπονιέται: «Υπάρχουν δύο λόγοι που πανικοβαλλόμαστε εδώ στην Ουκρανία. Ο πρώτος είναι ότι φοβόμαστε πως η Ε.Ε θα μας εγκαταλείψει στις ρωσικές πιέσεις και θα αφήσει την οικονομία μας να καταρρεύσει…» Ο υπάλληλος τον διακόπτει: «Μα, μπορείτε να μας εμπιστευτείτε, δε θα σας εγκαταλείψουμε, θα σας έχουμε υπό στενό έλεγχο». «Ε, λοιπόν», απαντάει ο Ουκρανός, «αυτός είναι ο δεύτερος λόγος».

Το διακύβευμα στην Ουκρανία
Επομένως, ναι, οι διαδηλωτές της πλατείας Μαϊντάν ήταν ήρωες, αλλά η πραγματική μάχη, η μάχη για το πώς θα είναι η νέα Ουκρανία αρχίζει τώρα και η μάχη αυτή θα είναι πολύ πιο σκληρή από εκείνη κατά της επέμβασης του Πούτιν. Το ερώτημα δεν είναι το αν η Ουκρανία δικαιούται την Ευρώπη, αν είναι αρκετά καλή για να μπει στην Ε.Ε, αλλά το αν η Ευρώπη ανταποκρίνεται στις υψηλές προσδοκίες των Ουκρανών.
Αν η Ουκρανία καταλήξει ένα μείγμα εθνικιστικού φονταμενταλισμού και φιλελεύθερου καπιταλισμού με ολιγάρχες να κινούν τα νήματα, θα είναι τόσο Ευρώπη όσο είναι και η Ρωσία (ή η Ουγγαρία) σήμερα. Οι πολιτικοί σχολιαστές ισχυρίζονται ότι η ΕΕ δεν υποστήριξε αρκετά την Ουκρανία στη σύγκρουσή της με τη Ρωσία, ότι η αντίδραση της ΕΕ στη ρωσική κατοχή και την προσάρτηση της Κριμαίας έγινε με μισή καρδιά.
Όμως αυτό που απουσίαζε ακόμη πιο έντονα, ήταν ένα άλλο είδος υποστήριξης: μια πραγματοποιήσιμη στρατηγική για το πώς να ξεπεράσει η Ουκρανία το κοινωνικοοικονομικό της αδιέξοδο. Για να μπορέσει να το προσφέρει αυτό η Ευρώπη, θα πρέπει να επαναδιαμορφώσει πρώτα τον εαυτό της και να ανανεώσει τη δέσμευσή της στον απελευθερωτικό πυρήνα της κληρονομιάς της.

Μπορεί η Ευρώπη;
Στις «Σημειώσεις για έναν Ορισμό του Πολιτισμού», ο μεγάλος συντηρητικός Τ. Σ. Έλιοτ επισήμανε ότι υπάρχουν στιγμές που οι μόνες επιλογές είναι ο σεχταρισμός ή η αθεΐα, όταν ο μόνος τρόπος να διατηρηθεί ζωντανή μια θρησκεία είναι να αποσχιστεί μια σέχτα από το κύριο σώμα της. Αυτή είναι σήμερα η μοναδική μας ευκαιρία. Μόνο μέσω ενός «σεχταριστικού σχίσματος» από το παρκμάζον σώμα της παλιάς Ευρώπης μπορούμε να κρατήσουμε ζωντανή την ευρωπαϊκή κληρονομιά της ελευθερίας και της ισότητας.
Ένα τέτοιο σχίσμα θα καθιστούσε προβληματικές τις ίδιες τις υποθέσεις που τείνουμε να δεχόμαστε ως πεπρωμένο μας και ως αδιαμφησβήτητη απόδειξη της δεινής μας θέσης – το φαινόμενο που συνήθως ορίζεται ως Παγκόσμια Νέα Τάξη των Πραγμάτων και την ανάγκη να προσαρμοστούμε σε αυτό μέσω του «εκσυγχρονισμού». Για να το πούμε πιο απλά, αν η αναδυόμενη Παγκόσμια Νέα Τάξη είναι το μη διαπραγματεύσιμο μέλλον όλων μας, τότε η Ευρώπη είναι χαμένη. Άρα η μόνη λύση που της μένει είναι να πάρει το ρίσκο να λύσει το ξόρκι της μοίρας μας. Μόνο σε μια τέτοια νέα Ευρώπη θα μπορούσε να βρει μια θέση η Ουκρανία. Δεν είναι οι Ουκρανοί που πρέπει να διδαχτούν από την Ευρώπη, αλλά η ίδια η Ευρώπη πρέπει να βρει τρόπο να ενσωματώσει το όνειρο που παρακίνησε τους διαδηλωτές της Μαϊντάν.
Τι μήνυμα θα λάβουν οι Ουκρανοί από τις Ευρωεκλογές;

Μετάφραση: Μαρίνα Καραγιαννίδου Σταμπουλή 
ΠΗΓΗ: http://www.epohi.gr 07/04/2014

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου