...

...

Δευτέρα 3 Ιανουαρίου 2011

Η γεωπολιτική δίνει τη θέση της στη γεωοικονομία

Του Θεόδωρου Κουλουμπή*

Με γεωπολιτικά κριτήρια παγκόσμιας τάξης/αταξίας, ο 19ος αιώνας μπορεί να χαρακτηριστεί σχετικά ειρηνικός και ο 20ός απόλυτα συγκρουσιακός. Το ερώτημα, καθώς μπαίνουμε στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, είναι πώς οι ιστορικοί του μέλλοντος τελικά θα τον βαφτίσουν;Μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους οι νικήτριες δυνάμεις συμφώνησαν, στο Κογκρέσο της Βιέννης (1814-15), να υιοθετήσουν μια άτυπη, αλλά ουσιαστική, συνεργασία των μεγάλων δυνάμεων που αποκλήθηκε «Ευρωπαϊκή Συμφωνία».
Αναγνώρισαν ότι μελλοντικές συγκρούσεις μεταξύ των ισχυρών (Βρετανία, Γαλλία, Αυστρία, Ρωσία και Πρωσία) μόνο σε συλλογική ζημιά θα μπορούσαν να καταλήξουν. Ετσι δεσμεύτηκαν να ρυθμίζουν από κοινού (σε πολυμερείς διασκέψεις) περιφερειακές διενέξεις που από καιρού εις καιρόν θα ξεπηδούσαν στην περίμετρο του «ευρωκεντρικού» διεθνούς συστήματος. Βασικός κανόνας για τη διαιώνιση της ειρήνης θα ήταν ότι οι «μεγάλοι» δεν θα επιχειρούσαν να διεκδικήσουν την παγκόσμια ηγεμονία και θα αναγνώριζαν ίσα δικαιώματα στα υπόλοιπα μέλη του συλλόγου των ισχυρών.
Ο κανόνας της συλλογικής διαβούλευσης παραβιάστηκε απόλυτα στον 20ό αιώνα. Τα κυριότερα αίτια της ιστορικής αυτής παράβασης ήταν ο άκρατος ανταγωνισμός ανάμεσα σε αποικιοκρατικές και ποιοτικά ελλειμματικές ηγεσίες, καθώς και η σταδιακή ανάπτυξη επεκτατικών και πολωτικών ιδεολογιών που στόχο είχαν την επαναστατική αναδιάρθρωση του διεθνούς συστήματος. Το κόστος για την ανθρωπότητα αποδείχθηκε τρομακτικό: δύο φονικοί παγκόσμιοι πόλεμοι (με πάνω από 100 εκατομμύρια νεκρούς) που ακολουθήθηκαν από τα 45 χρόνια Ψυχρού Πολέμου. Ο τελευταίος δεν εξελίχθηκε σε έναν τρίτο (ίσως και τελευταίο) παγκόσμιο πόλεμο, «χάρη» στη μακάβρια εξίσωση της ισορροπίας του πυρηνικού τρόμου. Αλλά ο κανόνας της συλλογικής ευθύνης για τη σταθερότητα του διεθνούς συστήματος παρέμεινε ανενεργός σε ένα διπολικό κόσμο όπου η μία πλευρά προσπαθούσε να «θάψει» την άλλη. 
Μετά τον αυτοχειριασμό του σοβιετικού συστήματος και τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αρκετοί αναλυτές μίλησαν για την επανίδρυση μιας «νέας παγκόσμιας τάξης πραγμάτων». Μάλιστα, ένας υπεραισιόδοξος Αμερικανός στοχαστής, ο Φράνσις Φουκουγιάμα, δημοσίευσε βιβλίο με τον προκλητικό τίτλο «Το τέλος της Ιστορίας», στο οποίο διακήρυσσε ότι η ειρήνη θα παγιωνόταν σε ένα κόσμο βιώσιμης δημοκρατίας και ελεύθερης αγοράς. Η Ρωσία πέρασε σε μεταβατική περίοδο εσωστρέφειας και προσαρμογής στο άναρχο καπιταλιστικό μοντέλο. Το κέντρο του γεωπολιτικού βάρους μετακινήθηκε στον Περσικό Κόλπο (εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ) και στα δυτικά Βαλκάνια (πόλεμοι διαδοχής στην πρώην Γιουγκοσλαβία). Και σοβαροί αναλυτές, ιδίως οι νεοσυντηρητικοί της Ουάσιγκτον, έκαναν υπεραισιόδοξες προβλέψεις για τον επερχόμενο «αμερικανικό αιώνα», με τις ΗΠΑ στον ρόλο της «μοναδικής υπερδύναμης». 
Η αυγή του 21ου αιώνα σημαδεύτηκε από την τρομοκρατική επίθεση της Αλ Κάιντα στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους κήρυξε αμέσως τον πόλεμο στην τρομοκρατία και υιοθέτησε -άκριτα- τα δόγματα του μονομερισμού, του προληπτικού πολέμου και της συμμαχίας των προθύμων. Οι αποφάσεις του, που ενέπλεξαν τη Δύση στους πολυετείς πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, προκάλεσαν σοβαρές τριβές στις σχέσεις των Αμερικανών με παραδοσιακούς συμμάχους, όπως η Γερμανία και η Γαλλία. Σήμερα, με πρόεδρο τον Μπαράκ Ομπάμα, οι Αμερικανοί προσπαθούν να βρουν τον δρόμο απεμπλοκής από τα θέατρα του πολέμου χωρίς να ξαναζήσει η χώρα τους την ταπεινωτική εμπειρία μιας άτακτης υποχώρησης τύπου Βιετνάμ. 
Στην αυγή της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, μπορούμε να προβλέψουμε την «επιστροφή» σε ένα σύστημα «παγκόσμιας συμφωνίας μεγάλων δυνάμεων» που θα εξασφαλίσει μακροχρόνια την ειρήνη ανάμεσα στους ισχυρούς του πλανήτη. Ως άτυπη οντότητα συντονισμού των δράσεων των μεγάλων δυνάμεων, προσφέρεται η Ομάδα των Είκοσι (G-20), καθώς και μια αναζωογονημένη συστάδα διεθνών θεσμών, όπως ο ΟΗΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Διεθνής Οργανισμός Εμπορίου κ.ά. Σε μια κρίσιμη εποχή που η γεωπολιτική δίνει τη θέση της στη γεωοικονομία, θα ήταν κρίμα για την ανθρωπότητα να κατρακυλήσει και πάλι σε βιβλικές αντιπαραθέσεις και θρησκευτικούς πολέμους.

*Ο κ. Θεόδωρος Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή 02/01/2011

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου