Πόλεις στα όρια της βιωσιμότητας

Του ΔΗΜΗΤΡΗ Γ. ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΥΛΟΥ 

Καθηγητή Θεσμών & Πολιτικής Χωροταξίας Πολεοδομίας 

Μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Πολεοδόμων & Χωροτακτών

Η παρέμβαση του κράτους στον χώρο για τη δημιουργία βιώσιμης πόλης, για τη διαμόρφωση περιβάλλοντος κατάλληλου για άνετη και δημιουργική διαβίωση των πολιτών, γίνεται, μέχρι σήμερα, μέσω ενός ξεπερασμένου συστήματος πολεοδομικού σχεδιασμού ως τεχνικής διαδικασίας παραγωγής σχεδιαγραμμάτων (σχεδίων), που θεσμοθετήθηκε κατά τον μεσοπόλεμο στη χώρα μας.

Με τα σχεδιαγράμματα αυτά, το κράτος επιδιώκει να βάλει σε τάξη τα χωρικά στοιχεία της πόλης , δηλαδή τους δρόμους, τις πλατείες, τα κτίρια κ.λπ. Η διαδικασία παραγωγής σχεδιαγραμμάτων (σχεδίων), την οποία μονοπωλεί και διαχειρίζεται αποκλειστικά μια συγκεκριμένη επιστημονικοεπαγγελματική τάξη, είναι εύκολη και απλοϊκή, προσαρμοσμένη στις γνώσεις των μελών της , με αρχή και τέλος. Αρχίζει με τη διερεύνηση της περιοχής και τη συλλογή στοιχείων, συνεχίζει με την ανάλυση των στοιχείων αυτών και περατώνεται με τη δημιουργία (εκπόνηση και έγκριση) του σχεδίου.

Οι συνέπειες του σχεδιασμού ως τεχνικής διαδικασίας είναι οι εξής: οι πολεοδομικές πολιτικές που εμφανίζονται ως τεχνικά ζητήματα ενέχουν τον κίνδυνο αποπροσανατολισμού της νομοθετικής και της δικαστικής εξουσίας από τα ουσιώδη πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που εμπεριέχονται σ' αυτές. Ετσι, ο τεχνικός χαρακτήρας του σχεδιασμού ενέχει τον κίνδυνο μείωσης του πολιτικού, δικαστικού και κοινωνικού ελέγχου, διευκόλυνσης πελατειακών σχέσεων και δημιουργίας άλλοθι των υπευθύνων του σχεδιασμού για τη δημιουργία μη βιώσιμων πόλεων.

Λόγω της εμφάνισης των έντονων περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους, διαμορφώθηκε η αρχή της αειφορίας ή βιώσιμης ανάπτυξης με περιεχόμενο ολοκληρωμένο. Δηλαδή η βιώσιμη ανάπτυξη δεν ενδιαφέρεται μόνον για το περιβάλλον ως λ.χ. τη συνετή διαχείριση των φυσικών πόρων (περιβαλλοντική αειφορία) αλλά και για την αντιμετώπιση και των κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων (κοινωνική αειφορία), ως λ.χ. την απασχόληση, την ανεργία, τον κοινωνικό αποκλεισμό κ.λπ.. Έτσι, σύμφωνα με την αρχή αυτήν, ο σχεδιασμός της πόλης πρέπει να έχει ολοκληρωμένο φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιεχόμενο με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα που ενδιαφέρεται για την ικανοποίηση όχι μόνο των αναγκών της πόλης αλλά και των πολιτών.

Όμως, στη χώρα μας, παρά την εισαγωγή της αρχής της αειφορίας, το κράτος, δηλαδή η εκάστοτε κυβέρνηση, δεν παρεμβαίνει στον χώρο μέσω του σχεδιασμού για να ασκήσει κοινωνική πολιτική, ως λ.χ. παροχή αγαθών συλλογικής κατανάλωσης (κοινόχρηστοι χώροι, χώροι πρασίνου, εξασφάλιση κατοικίας στους πολίτες που ζουν ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες κ.λπ.), αλλά, κυρίως, για να εξυπηρετήσει πελατειακά συμφέροντα. Άλλωστε δεν υπάρχει σχεδόν καμία πίεση από τις διάφορες κοινωνικές ομάδες για την παροχή τέτοιων αγαθών. Έτσι, η αγορά χρειάζεται μηχανικούς να κατασκευάζουν κτίρια και όχι πολεοδόμους να δημιουργούν πόλεις κατάλληλες για άνετη και δημιουργική διαβίωση των πολιτών.

Συντεχνιακοί και πελατειακοί λόγοι διατηρούν τον σχεδιασμό ως τεχνική διαδικασία και τον εμποδίζουν να χρησιμοποιηθεί ως μέσο άσκησης κοινωνικής πολιτικής. Η συντεχνία, που μονοπωλεί τον σχεδιασμό και επηρεάζει τον εκάστοτε υπουργό Περιβάλλοντος, προβάλλει βέτο σε οποιαδήποτε αλλαγή του χαρακτήρα του σχεδιασμού. Ο επηρεασμός και της σημερινής υπουργού Περιβάλλοντος είναι εμφανής. Ένδειξη αυτού αποτελεί η πρόσφατη δημιουργία Στρατηγικής Επιτροπής Περιβαλλοντικής Πολιτικής με αποκλεισμό του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών -ενός συλλόγου που τα τελευταία χρόνια έχει αναπτύξει πλούσια δράση στον τομέα του περιβάλλοντος και δεδομένου ότι η πολιτική στη χώρα μας είναι νομιμοποιημένη, δηλαδή εκφράζεται μέσα από νόμους, η έλλειψη του συλλόγου αυτού είναι εμφανής.

Συμπερασματικά η καθήλωση του σχεδιασμού ως τεχνικής διαδικασίας παραγωγής σχεδιαγραμμάτων και όχι ως μέσου άσκησης κοινωνικής πολιτικής αποτελεί την κυριότερη αιτία υποβάθμισης του περιβάλλοντος και δεν εναρμονίζεται με τον σκοπό του συντάγματος για την εξασφάλιση των καλύτερων δυνατών όρων διαβίωσης των πολιτών. Επίσης είναι απαράδεκτο σήμερα να εντάσσεται μια περιοχή στο σχέδιο χωρίς προηγουμένως να υπάρχει μια στοιχειώδης οικονομική μελέτη αλλά και να περιορίζεται ο σχεδιασμός της σε έναν κανονισμό εκμετάλλευσης των οικοπέδων για τις κερδοσκοπικές ανάγκες της αγοράς.

Μετά την πρόσφατη αναθεώρηση του Συντάγματος, με την οποία κατοχυρώνεται και συνταγματικά πλέον η βιώσιμη ανάπτυξη, το όλο σύστημα του πολεοδομικού σχεδιασμού είναι όχι μόνον ξεπερασμένο αλλά και αμφίβολης συνταγματικότητας και συνεπώς χρειάζεται αναθεώρηση.

Δημοσιεύθηκε στην Ελευθεροτυπία 31/12/2010