Ανάπτυξη, περιβάλλον και πολιτισμός

Tων Γιάννη Mιχαήλ* - Κώστα Καρρά**

Μαζί με τα πρωτοβρόχια, εορτάσαμε τη 2.500ή επέτειο, μιας εκ των κρισιμότερων μαχών της Ιστορίας, τη νίκη της αθηναϊκής Δημοκρατίας στον Μαραθώνα απέναντι σε μια επεκτατική απολυταρχία. Σήμερα, ο σεβασμός μας για τον πρώτο εκείνο θρίαμβο της Δημοκρατίας, μπορεί να επισφραγισθεί με σεβασμό προς το ευρύτερο τοπίο της περιοχής που παρουσιάζει έναν σπάνιο συνδυασμό εξαιρετικών φυσικών στοιχείων, όπως είναι ο υγροβιότοπος, ο πευκώνας και οι αμμοθίνες του Σχινιά.

Η περιοχή του Μαραθώνα σήμερα φέρει εμφανείς πληγές από την άτακτη καταναλωτική δόμηση. Ο Μαραθώνας δεν αποτελεί προορισμό. Και όμως, θα έπρεπε να είναι προορισμός προτεραιότητος και για εκείνους που πιστεύουν στη Δημοκρατία και για εκείνους που έχουν την εμπειρία της υπέρβασης των φυσικών τους δυνάμεων μέσα από την άσκησή τους σε ένα Μαραθωνόδρομο, εκατοντάδες εκ των οποίων διοργανώνονται πλέον ετησίως σε όλη τη Γη.

Όπως υποστήριζε η «Ελληνική Εταιρεία» σε δημόσιο διάλογο για τον Μαραθώνα πριν από μια δεκαετία, το αναγκαίο πολιτισμικό και συνάμα αναπτυξιακό πρότυπο υπάρχει, στο Gettysburg (Γκέτισμπουργκ) στις ΗΠΑ. Η πόλη εκείνη ανθεί οικονομικά διότι οι Αμερικανοί σεβάσθηκαν έμπρακτα την ιστορική μνήμη, συνυφασμένη με ένα άψογα διατηρημένο τοπίο μάχης.

Με ευαισθησία και φαντασία, τα στοιχεία του πολιτισμού και της φυσικής ομορφιάς που διαθέτει σε αφθονία η χώρα μπορούν να γίνουν πόλοι ανάπτυξης, όχι βέβαια κοντόφθαλμης ανάπτυξης για βραχυπρόθεσμη ικανοποίηση κάποιων ιδιοκτητών και εργολάβων, αλλά μιας γνήσιας και αειφορικής ανάπτυξης που θα αποφέρει καρπούς σε βάθος χρόνου.

Προφανώς, ο Μαραθώνας δεν αποτελεί το μόνο παράδειγμα. Άλλωστε, πολλές τοπικές κοινωνίες έχουν αντιληφθεί την πραγματικότητα. Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε σε πολλές περιοχές της χώρας, και ιδίως στα νησιά, επιδιώκεται πλέον ο καθαρισμός και η σηματοδότηση μονοπατιών. Ο περιπατητικός τουρισμός επεκτείνει την τουριστική περίοδο, χρησιμοποιώντας με πιο εντατικό αλλά και αειφορικό τρόπο τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις υποδοχής και, μειώνοντας παράλληλα τον κίνδυνο της υπερδόμησης που στοχεύει στην προσέλκυση όσων περισσότερων επισκεπτών σε μια αναγκαστικά σύντομη καλοκαιρινή αιχμή.

Εδώ φαίνεται καθαρά η διαφοροποίηση μεταξύ του σπάταλου καταναλωτικού προτύπου ανάπτυξης και του νέου, αειφορικού προτύπου.

Επίκαιρο παράδειγμα αποτελούν τα εξαιρετικά αρχοντικά στον Κάμπο της Χίου που καταρρέουν διότι το Σκυλίτσειο Νοσοκομειακό Ίδρυμα, που τα απέκτησε από δωρεές ιδιωτών, δεν τα φροντίζει. Τα σπίτια αυτά θα μπορούσαν να ενοικιασθούν σε ιδιωτικό φορέα που θα τα αναστήλωνε ως ξενώνες, προς οικονομικό όφελος του ενοικιαστού, του νοσοκομείου, των επισκεπτών της Χίου αλλά και όλης της περιοχής, διατηρώντας ζωντανή συνάμα μια αξιόλογη πολιτισμική κληρονομιά.

Αλλά και το περιβάλλον μπορεί να αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα, εφόσον εδραιώσουμε τις βασικές μας χωροταξικές επιλογές, στην αρχή της διαγενειακής δικαιοσύνης. Η διαγενειακή δικαιοσύνη, βασικό στοιχείο οποιασδήποτε έννοιας αειφόρου ανάπτυξης, απαιτεί ένα μακροχρόνιο επενδυτικό πρόγραμμα για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στα κτίσματα των μεγαλουπόλεων, ιδίως σε υποβαθμισμένες περιοχές, αλλά επίσης στις επαύλεις των προαστίων και περιοχών παραθερισμού. Συνεχίζουμε ακόμα να αντλούμε με εξωφρενικό ρυθμό από περιορισμένες ενεργειακές πηγές σε βάρος μελλοντικών γενεών.

Πώς είναι, αίφνης, δυνατόν, να υποχρεώνουμε τον ξενοδόχο σε ένα ανεμοδαρμένο νησί να εγκαταστήσει ενεργοβόρο κλιματισμό όταν μπορούν να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα μέσω του βιοκλιματικού σχεδιασμού;

Κατά το ποσοστό όπου η μείωση στην κατανάλωση ενέργειας δεν επαρκεί, η διαγενειακή δικαιοσύνη, ως αρχή της αειφόρου ανάπτυξης, απαιτεί επίσης την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Τούτο έγινε ήδη ευρύτατα κατανοητό. Εκείνο που δεν έγινε επαρκώς κατανοητό είναι ότι δεν πρέπει να καταργηθεί η άλλη αειφορική αρχή ότι το περιβάλλον και ο πολιτισμός αποτελούν όχι μόνο βασικές αξίες που οφείλουμε πάντα να σεβόμαστε, αλλά και πολύτιμα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας μας.

Έτσι, εάν η Αττική, ως επίκεντρο ενεργειακής κατανάλωσης στην Ελλάδα, χρειάζεται για την εξυπηρέτηση των μελλοντικά, ευελπίστως, εντυπωσιακά μειωμένων ενεργειακών της αναγκών μια σειρά ανεμογεννητριών κατά μήκος μεγάλου ποσοστού των ακτών της, τούτο θα αποτελέσει αποδεκτή προοπτική. Εφόσον διαμορφώσαμε την Αττική ως ένα τοπίο που ενσαρκώνει τον καταναλωτικό τρόπο ζωής, οι ανεμογεννήτριες κατά μήκος των ακτών θα αναδεικνύουν με ανάγλυφο τρόπο τις λογικές συνέπειες των βασικών μας επιλογών. Άλλωστε, η «Ελληνική Εταιρεία» έχει κατά καιρούς προτείνει διάφορες περιοχές όπου η χωροθέτηση ανανεώσιμων ανεμογεννητριών είναι απόλυτα συμβατή με το περιβάλλον και την πολιτισμική κληρονομιά.

Το ίδιο δεν συμβαίνει σε περιοχές με σπάνια βιοποικιλότητα ή σε πολιτισμικά τοπία μεγάλης αξίας. Είναι εύλογο να ζητήσει κανείς, ακόμα και από ένα νησί που περιέχει μια σημαντική περιοχή NATURA ή που φιλοξενεί έναν τουρισμό υψηλών πολιτισμικών προδιαγραφών, να καλύψει τις δικές του ενεργειακές ανάγκες με ΑΠΕ. Δεν είναι όμως σύμφωνο με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης ή της διαγενειακής δικαιοσύνης να επιμείνει κανείς στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών τέτοιας δυναμικότητας που θα αλλοίωναν και θα υποβάθμιζαν μια περιοχή πλούσιας βιοποικιλότητος ή τοπία τα οποία ήδη λόγω των πολιτισμικών τους αξιών συνεισφέρουν στη μακροχρόνια αειφόρο ανάπτυξη της χώρας.

Όταν γίνονται τέτοιες προτάσεις, όπως δυστυχώς γίνονται κατά καιρούς, είναι διότι δεν εκθρονίσθηκε ακόμα επαρκώς στις συνειδήσεις μας το προηγούμενο στρεβλό πρότυπο ανάπτυξης, που δεν ενδιαφέρεται ούτε για τη διαγενειακή δικαιοσύνη ούτε για την αειφορία.

Πριν από 2.500 χιλιάδες χρόνια ο χώρος του Μαραθώνα είδε την επικράτηση ενός νέου ιδανικού πολιτικής ζωής. Ας ελπίσουμε ότι ο χώρος του Μαραθώνα, αλλά και η Ελλάδα ολόκληρη, τα προσεχή χρόνια, με την κατανόηση και την εφαρμογή των αρχών της αειφορίας και της διαγενειακής δικαιοσύνης, που τόσο τραγικά αγνοήσαμε στο πρόσφατο παρελθόν, θα σταθούν μάρτυρες της επικράτησης του μόνου προτύπου ζωής που μπορεί να απαντήσει στα οξεία σημερινά διλήμματα του κόσμου μας.

*O Γ. Μιχαήλ είναι πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.

** Ο K. Καρράς είναι ιδρυτής της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.

Δημοσιεύθηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 26/09/2010