Χάουαρντ Ζιν, Ανέδειξε την αξία της πολιτικής ανυπακοής

Γράφει ο Κωστής Καρπόζηλος

Howard Zinn

Έπρεπε ο Σωκράτης να αποδεχτεί το κώνειο, αφού ήταν απόφαση του νόμου; Ο Χάουαρντ Ζιν έθετε το ερώτημα στο ακροατήριό του απαντώντας αρνητικά. Σε όλη του τη ζωή αμφισβήτησε τα όρια της νομιμότητας, προτείνοντας την πολιτική ανυπακοή. 

O Χάουαρντ Ζιν (1922-2010) έγινε κυρίως γνωστός στην Ελλάδα με τη μετάφραση του βιβλίου του «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών», μια ογκώδη αφήγηση εστιασμένη στις ταξικές αντιθέσεις και τις φυλετικές διακρίσεις που καθόρισαν την εξέλιξη της ατμομηχανής του παγκόσμιου καπιταλισμού.

Ιστορικός και συγγραφέας, δραστήριος σε κοινωνικά κινήματα, εκπρόσωπος ενός τύπου διανοουμένου όπου η ακαδημαϊκή και πολιτική δραστηριότητα ταυτίζονται, ο Ζιν στην αυτοβιογραφία του διατρέχει μέσα από την προσωπική του διαδρομή την ιστορία του αμερικανικού ριζοσπαστισμού. Η αυτοβιογραφία του δεν υπακούει στο συνηθισμένο σχήμα της γραμμικής εξιστόρησης από την παιδική ηλικία στο παρόν της συγγραφής. Αντίθετα, έχει ως αφετηρία το κίνημα για τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, όταν ο νεαρός Ζιν δίδασκε Ιστορία σε ένα κολέγιο του αμερικανικού Νότου.

Στα χρόνια της Ύφεσης 

Με τον τρόπο αυτό, ο αναγνώστης βρίσκεται εξαρχής μπροστά στο κύριο ζήτημα που θέτει ο συγγραφέας: την ανάγκη αμφισβήτησης της νομιμότητας, όταν αυτή θεμελιώνει διακρίσεις και επιτείνει την ανισότητα. Οι «έγχρωμες» φοιτήτριες του Ζιν που κάθονταν στα «καθίσματα για λευκούς» στις καφετέριες, στα λεωφορεία, στις βιβλιοθήκες και τα δημόσια κτίρια αμφισβητούσαν πρακτικές δεκαετιών, παραβίαζαν πολιτειακούς νόμους, δίδασκαν με το παράδειγμά τους την αξία της πολιτικής ανυπακοής. Ο Ζιν περιγράφοντας την προσωπική του εμπλοκή στο κίνημα, υπενθυμίζει τη σκληρότητα της σύγκρουσης, τις δολοφονίες των ακτιβιστών, αλλά και τον ενθουσιασμό, την πρωτοτυπία και την αποφασιστικότητα χιλιάδων ανώνυμων ανθρώπων. Ο ίδιος παιδί μεταναστευτικής οικογένειας μεγαλωμένος στις εργατικές γειτονιές της Νέας Υόρκης στα χρόνια της Μεγάλης Υφεσης, είχε βιωματικές εμπειρίες των κοινωνικών διακρίσεων. Ο νεοπροσληφθείς καθηγητής Ιστορίας στο Κολέγιο Σπέλμαν το 1956, δούλευε από τα 17 του ως χειρώνακτας σε ναυπηγείο, ενώ συμμετείχε στις ριζοσπαστικές εργατικές ενώσεις και παρακολουθούσε τις δραστηριότητες της αμερικανικής Αριστεράς. Οι αντιφασιστικές του ιδέες τον οδήγησαν στο να καταταγεί εθελοντικά στην πολεμική αεροπορία το 1943, παίρνοντας μέρος στους βομβαρδισμούς των κατεχόμενων ευρωπαϊκών πόλεων και γερμανικών στόχων στην τελική φάση του πολέμου. Η εμπειρία του πολέμου υπήρξε καθοριστική στη διαμόρφωση του Ζιν. Αφενός σε αυτήν όφειλε την κοινωνική του άνοδο, καθώς μπόρεσε να σπουδάσει χάρη στις υποτροφίες και τα προνόμια που απολάμβαναν οι βετεράνοι του πολέμου στην ανθούσα οικονομικά μεταπολεμική Αμερική. Αφετέρου συντέλεσε στη στράτευσή του στο αντιπολεμικό κίνημα, την καταγγελία του πολέμου του Βιετνάμ, την υποστήριξη των πρακτικών έμπρακτης ανυπακοής, όπως η καταστροφή στρατολογικών καταστάσεων, από την αμερικανική νεολαία τη δεκαετία του 1960.

«Απείθεια στις αρχές» 

Οι απόψεις του αντιμετωπίστηκαν ως αιρετικές, ο ίδιος οδηγήθηκε στα δικαστήρια με ποικίλες κατηγορίες, από την «παρεμπόδιση της κυκλοφορίας» έως την «απείθεια στις αρχές», συνάντησε ποικίλα εμπόδια στην ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία, γνώρισε την υποχώρηση του διεκδικητικού κινήματος στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη συντηρητική στροφή στα χρόνια του Πολέμου του Κόλπου. Γραμμένη το 1994 η αυτοβιογραφία του αποπνέει αισιοδοξία και ενθουσιασμό, στοιχεία τα οποία εδράζονται στην εμπιστοσύνη του ιστορικού στη δύναμη των «απρόσμενων»- και ερμηνεύσιμων εξελίξεων, που ανατρέπουν τυραννικά καθεστώτα, αμφισβητούν κυρίαρχες αντιλήψεις, φέρνουν στο προσκήνιο το αίτημα της κοινωνικής αλλαγής. Υπό μια οπτική, σύγχρονα γεγονότα και μετασχηματισμοί προσδίδουν ιδιαίτερη αξία στον συλλογισμό του Ζιν και στη συνολική του θεώρηση για την αξία της πολιτικής ανυπακοής.

Δημοσιεύθηκε στα ΝΕΑ 12/03/2011