JAMES Κ. GALBRAITH (Αμερικανός οικονομολόγος): «Μη ρεαλιστική η σκληρή λιτότητα»

Στον ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ

JAMES Κ. GALBRAITH

Διανύουμε το τρίτο έτος της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης, και τα αίτια που την προκάλεσαν συνεχίζουν να απασχολούν τους οικονομολόγους όσο και την πολιτική εξουσία. Την ίδια στιγμή η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας παραμένει κρίσιμη και τα οικονομικά δεδομένα στις ανεπτυγμένες χώρες είναι άκρως ανησυχητικά.

Για παράδειγμα, τόσο ο διεθνής τραπεζικός τομέας όσο και οι μεγάλες βιομηχανίες σημείωσαν τρομερά ποσοστά κέρδους το 2009 όσο και το πρώτο τρίμηνο του 2010, την ίδια στιγμή που οι δείκτες ανεργίας και φτώχειας στις ΗΠΑ και την Ευρώπη χτύπησαν κόκκινο.

Όπως υπογραμμίζει στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Αμερικανός οικονομολόγος James Galbraith, τα μέτρα λιτότητας, με στόχο τη μείωση των ελλειμμάτων που προκάλεσε η ίδια η χρηματοοικονομική κρίση, είναι η πλέον εμφανής απόδειξη της επιβολής ενός κοινωνικού εγχειρήματος που έχει στόχο τη συνεχή και σκληρή αναδιανομή του πλούτου από τα κάτω προς τα πάνω. Υποσκάπτονται τα θεμέλια του κοινωνικού κράτους, προκειμένου να μην τεθεί φραγμός στη φρενήρη κερδοσκοπία των τελευταίων τριών δεκαετιών. 

Βρεθήκατε πρόσφατα στην Ελλάδα ως καλεσμένος του Έλληνα πρωθυπουργού για τη συνάντηση της επιτροπής της Σοσιαλιστικής Διεθνούς για τα παγκόσμια οικονομικά θέματα στον Πόρο. Στα σχόλιά σας αναφερθήκατε εκτενώς στα αίτια της κρίσης, με κύριο σημείο ανάλυσης την απάτη στη χρηματοοικονομική κοινότητα. Θα ήθελα μερικά σχόλια περί αυτού. 

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι στη ρίζα της σημερινής χρηματοοικονομικής κρίσης βρίσκεται μια από τις μεγαλύτερες περιπτώσεις εξαπάτησης στην οικονομική ιστορία. Οι υποθήκες που ξεκίνησαν στον ιδιωτικό τομέα στις ΗΠΑ και στη συνέχεια μεταμορφώθηκαν σε ασφαλιστικά (securities) και πουλήθηκαν μέσω των χρηματαγορών σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο αποτελούσαν στην ουσία πλαστογραφία. Ήταν έγγραφα που έμοιαζαν με υποθήκες, αλλά ήταν γνωστό στους ανθρώπους που τα δημιούργησαν ότι ήταν βέβαιο πως θα καταρρεύσουν. Διατέθηκαν στην αγορά σε ανθρώπους που δεν μπορούσαν να επιβεβαιώσουν καν το εισόδημά τους, ενώ η αξία των κατοικιών ήταν υπερβολικά υπερεκτιμημένη από διεφθαρμένους αξιολογητές. 

Αυτές οι υποθήκες αποτελούσαν ξέπλυμα μαύρου χρήματος από τις εταιρείες αξιολόγησης. Αναβαθμίστηκαν από χαρτιά αξίας ΒΒΒ σε ΑΑΑ και στη συνέχεια προωθήθηκαν από τις επενδυτικές και εμπορικές τράπεζες. Πουλήθηκαν, δηλαδή, στη νόμιμη αγορά. Σε μαζική κλίμακα. Συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης. Που σημαίνει ότι σε μεγάλο βαθμό τα θύματα αυτής της απάτης ήταν οι Ευρωπαίοι επενδυτές, οι Ευρωπαίοι συνταξιούχοι, τα ευρωπαϊκά κεφάλαια και οι ευρωπαϊκές τράπεζες. 

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτό το γεγονός συνδέεται με αυτή την κρίση, τη χρηματοπιστωτική κρίση στις ΗΠΑ, και την κρίση δημόσιου κρατικού χρέους στην Ευρώπη. Η αξία αυτών των χαρτιών, όπως με όλα τα πλαστά χαρτιά, κατέρρευσε ολότελα. Κανένας σοβαρός επενδυτής δεν θα τα πλησίαζε. Ως αποτέλεσμα, διατραπεζικές αγορές δανεισμού κατέρρευσαν και, ύστερα από μερικές πολιτικές κινήσεις με στόχο την καθυστέρηση του αναπόφευκτου, κατέρρευσαν και οι χρηματοπιστωτικές αγορές, το δίμηνο Σεπτέμβρη-Οκτώβρη 2008.

Σε ποιον βαθμό οφείλονται τα τρέχοντα ελλείμματα και το αυξανόμενο κρατικό χρέος στη χρηματοοικονομική κρίση; 

Σε πολύ μεγάλο βαθμό, τα τρέχοντα ελλείμματα δημιουργήθηκαν από τη χρηματοοικονομική κρίση. Η πτώση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων (κυρίως στην κατοικία) και η απόσυρση του τραπεζικού δανεισμού προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά επέφεραν απότομη μείωση στην οικονομική δραστηριότητα και συνεπώς μεγάλη πτώση στα έσοδα από φορολογία και αύξηση στα επιδόματα ανεργίας. Σύμφωνα με μια νέα ανάλυση στελεχών του ΔΝΤ, το ήμισυ της αύξησης των ελλειμμάτων προϋπολογισμού στις μεγάλες οικονομίες ανά τον κόσμο οφείλεται στην κατάρρευση των φορολογικών εσόδων και στη χαμηλή, συχνά αρνητική, ανάπτυξη σε σχέση με την αποπληρωμή επιτοκίων στο υπάρχον χρέος. Λιγότερο από το 10% οφείλεται στην αύξηση δημόσιων δαπανών, όπως στα πακέτα οικονομικής ενίσχυσης. Αυτό το στοιχείο αποκαλύπτει ότι ο ισχυρισμός πως τα ελλείμματα δημιουργήθηκαν από υπερβολικές κρατικές δαπάνες είναι ψευδής, τόσο για την περίπτωση των ΗΠΑ όσο και για την Ευρώπη.

Συνεπώς, θα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η υψηλή ανεργία οδηγεί σε υψηλά ελλείμματα.

Σαφέστατα. Ο μοναδικός τρόπος για να μειωθεί το έλλειμμα που προκύπτει από την ανεργία είναι μέσω της μείωσης της ανεργίας. Και αυτό μπορεί να γίνει με σημαντική συμμετοχή της ιδιωτικής χρηματοδότησης, δηλαδή μέσω τραπεζικής πίστωσης, εφόσον το δημόσιο έλλειμμα πρέπει να μειωθεί. Και αυτό συνεπάγεται με τη σειρά του ότι πρέπει να θεραπεύσουμε τη χρηματοπιστωτική κρίση. Πώς; Με την αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος, όπου απολυμαίνουμε τους τραπεζικούς ισολογισμούς από τα τοξικά προϊόντα που έχουν συσσωρευθεί και με ριζικές αλλαγές στις τακτικές που προκάλεσαν τη χρηματοπιστωτική κρίση.

Σας εκπλήσσει το γεγονός ότι η κρίση δεν έφερε εναλλακτικές οικονομικές πολιτικές; 

Θεσμικά, ο νεοφιλελευθερισμός έχει εδραιωθεί εδώ και τρεις δεκαετίες τόσο στον πολιτικό όσο και στον κόσμο της διανόησης. Η κοινότητα των ριζοσπαστικών κεϊνσιανιστών, για παράδειγμα, αποτελείται από μια χούφτα ανθρώπους. Από την άλλη μεριά, όμως, ο νεοφιλελευθερισμός έχει αποδειχθεί καταστροφικός και η κρίση θα συνεχιστεί όσο δεν λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα για την ενίσχυση της οικονομίας.

Είστε ένας από τους οικονομολόγους που ασκούν δριμύτατη κριτική στα μέτρα λιτότητας και στην εμμονή με τα ελλείμματα. Εικάζω, λοιπόν, πως θεωρείτε ότι τα μέτρα που επιβάλλει το ΔΝΤ (και, στην περίπτωση της Ελλάδας, η περιβόητη τρόικα) δεν έχουν κάποια στερεά οικονομική βάση. 

 Εάν ρωτήσετε τους υψηλά ιστάμενους του ΔΝΤ -και το έχω κάνει αυτό- γιατί πρέπει να υπάρχει ο στόχος του 3% για τα ελλείμματα προϋπολογισμού, γιατί ο στόχος για την αναλογία χρέους-ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος πρέπει να είναι το 60% και γιατί οι στόχοι πρέπει να υλοποιούνται μέσα σε μία πενταετία, δεν έχουν την παραμικρή ιδέα. Ρωτήστε τους γιατί το χρέος να μην είναι 80% ή 100% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και γιατί ο στόχος επίτευξης να μην είναι το 2025 ή το 2050, αντί του 2015, και δεν έχουν να προσφέρουν καμία απάντηση. Επειδή δεν υπάρχει καμία απάντηση από την οπτική γωνιά της οικονομικής θεωρίας. Αυτά τα νούμερα και οι στόχοι αποτελούν αυθαίρετα συμπεράσματα, ενώ είναι γνωστό ότι όσο πιο σκληρό είναι ένα πρόγραμμα λιτότητας τόσο πιο απίθανη και μη ρεαλιστική είναι η επιτυχία του.

WHO is who

Ο James Κ. Galbraith είναι ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους της εποχής μας, γιος του John Kenneth Galbraith, από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες στις οικονομικές επιστήμες του 20ού αιώνα. Καθηγητής στη Σχολή Δημόσιων Σχέσεων Λίντον Τζόνσον και του Τμήματος Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Οστιν και, επίσης, ανώτατος ερευνητής στο Ινστιτούτο Οικονομικών Λέβι. Σπούδασε στο Χάρβαρντ, στο Γέιλ και στο Κέιμπριτζ, υπηρέτησε ως εκτελεστικός διευθυντής της Οικονομικής Επιτροπής των ΗΠΑ και είναι πρόεδρος της επιτροπής Οικονομολόγων για Ειρήνη και Ασφάλεια. Εχει δημοσιεύσει δεκάδες επιστημονικά άρθρα στις πλέον έγκριτες οικονομικές επιθεωρήσεις και το τελευταίο βιβλίο του είναι το «The Predator State».

Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 14/08/2010