Οι Ευρωπαίοι δεν νιώθουν πατρίδα τους την Ευρώπη

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΑΤΑΣΑ ΜΠΑΣΤΕΑ

Αποσπάσματα από το νέο βιβλίο του πρώην πρωθυπουργού της Ισπανίας Φελίπε Γκονζάλες με θέμα την Ευρώπη

Στην Ευρώπη χωρίς σύνορα κάποιες επιχειρήσεις και κεφάλαια κινούνται εύκολα. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τους πολίτες και τα δικαιώματά τους, οι οποίοι συχνά εγκλωβίζονται σε ένα στενό πλαίσιο από οργισμένους εθνικούς ηγέτες.

Αυτό καταγγέλλει ο πρώην πρωθυπουργός της Ισπανίας Φελίπε Γκονζάλες στο νέο βιβλίο του «Η άποψή μου για την Ευρώπη», αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύθηκαν στην ισπανική εφημερίδα «Εl Ρais».«Το να είναι κάποιος πολίτης της Ευρώπης έχει πολλές διαστάσεις. Η πρώτη είναι προσωπική, πολιτική και αναφέρεται στο πακέτο των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που προβλέπει για τους πολίτες η ένταξη της χώρας τους σε έναν δημόσιο χώρο όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν και πάντα μιλάμε για τα δικαιώματα και ποτέ για τις ενυπάρχουσες υποχρεώσεις. Φυσικά και έχουμε οφειλές. Μεταξύ άλλων, χρηματοδοτούμε με τους φόρους που πληρώνουμε τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης έχουμε και δικαιώματα. Η πρώτη προσπάθεια παρουσίασης της έννοιας του ευρωπαίου πολίτη, μαζί με την έννοια του πολίτη κάθε χώρας, έγινε με τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και τώρα η συνθήκη της Λισαβώνας επιτρέπει να γίνουν κάποια βήματα πιο συγκεκριμένα.

Τι σημαίνει ευρωπαίος πολίτης; Ο τρόπος που κατανοούμε το ερώτημα έχει εξελιχθεί, παραμένει όμως το πρόβλημα πώς να κάνουμε τους πολίτες να το κατανοήσουν και βάζει σε δοκιμασία το πακέτο των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων που προέρχονται από την ίδια την ένταξη της χώρας του καθενός στην Ένωση, σε δύο διαφορετικές βάσεις. Η μία αφορά την κατάσταση του κατοίκου μιας χώρας κοινοτικής, μιας χώρας της Ένωσης που δεν είναι η ίδια με εκείνη της καταγωγής του διότι ζει σε μια άλλη. Συνήθως υπάρχουν λίγες πληροφορίες για το τι σημαίνει για έναν γερμανό πολίτη να ζει στην Ισπανία και τι είδους δικαιώματα και υποχρεώσεις έχει εκεί όπου ζει. 

Το άλλο θέμα που πρέπει να συζητήσουμε και να επιλύσουμε- είναι δύσκολο και έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος- είναι εάν και πώς μπορούν να μεταφερθούν τα δικαιώματα. Οι πολίτες θα αισθανθούν ότι ταυτίζονται με την Ενωση όταν τα δικαιώματα αυτά που ο καθένας έχει στη δική του χώρα μπορούν να τα πάρει μαζί του σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ε.Ε. Κι αυτό παρ΄ ότι τα κράτη-μέλη έχουν έρθει σε συμφωνία μεταξύ τους για το πώς θα επιμερίσουν το κόστος και το όφελος της άσκησης των δικαιωμάτων που έχει ο πολίτης ο οποίος αποφασίζει να μετεγκατασταθεί μέσα στα σύνορα της Ένωσης. 

Έχουν προκληθεί πολλές παράδοξες καταστάσεις, αν και η εσωτερική κινητικότητα στην Ε.Ε. θεωρείται μικρή σε σύγκριση με τον βαθμό της νομισματικής ενοποίησης, του εμπορίου, της ελευθερίας της εγκατάστασης κλπ. Υπάρχει ελευθερία της μετακίνησης και δεν υπάρχουν σύνορα, η εσωτερική όμως κινητικότητα είναι ιδιαίτερα περιορισμένη- για παράδειγμα, είναι πολύ μικρότερη από αυτήν που υπάρχει μέσα στα σύνορα των Ηνωμένων Πολιτειών. Απ΄ ό,τι φαίνεται υπάρχουν κάποια απροσδιόριστα εμπόδια που περιορίζουν αυτές τις μετακινήσεις. 

Η άλλη διάσταση της έννοιας του ευρωπαίου πολίτη είναι πιο πολιτική και σε αυτό το θέμα έχουμε κάποια αποτελέσματα. Για παράδειγμα, στους τόπους διαμονής υπάρχει το δικαίωμα συμμετοχής στις τοπικές εκλογές. Υπάρχουν όμως άλλα ζητήματα που δεν έχουμε τολμήσει να επιλύσουμε στο πλαίσιο του δημόσιου χώρου που μοιραζόμαστε. Έτσι, δεν έχουμε προσεγγίσει με σοβαρότητα το θέμα των ευρωπαϊκών εκλογικών καταλόγων. Και γι΄ αυτό μερικές φορές αποθαρρυνόμαστε υπερβολικά και δυσλειτουργικά όταν στις ευρωεκλογές τα ποσοστά συμμετοχής των ψηφοφόρων είναι τόσο χαμηλά. 

Ποιο είναι το πρόβλημα; Κατ΄ αρχήν, η εθνική συνήθεια να βάζουμε στις ευρωπαϊκές εκλογικές λίστες άτομα τα οποία δεν γνωρίζουμε πού κατοικούν, αν και είναι άξια να συμμετέχουν στο Ευρωκοινοβούλιο. Η διάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων είναι ατελής. Δεν μπορούμε να ξαναπάμε σε ευρωεκλογές χωρίς να εξηγήσουν οι πολιτικές ομάδες ποιοι θα είναι οι υποψήφιοί τους, οι οποίοι θα διεκδικήσουν τη συμμετοχή τους σε έναν τόσο σημαντικό ευρωπαϊκό θεσμό όπως η Κομισιόν. 

Όσον αφορά την προσέγγιση των πολιτών στο τι σημαίνει να είσαι πολίτης της Ευρώπης, έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχουν θέματα για τα οποία οι ηγέτες κάθε χώρας πιστεύουν πως δεν μπορεί να παραχωρηθεί η κυριαρχία. Οι πολίτες όμως διαφωνούν. Για παράδειγμα, το 70% των πολιτών της Ε.Ε. θεωρούν ότι είναι καλύτερο να μιλάμε με μια ενιαία φωνή σε ένα θέμα εξωτερικής πολιτικής όπως μια συζήτηση με τον πρόεδρο της Κίνας ή των ΗΠΑ, σε μια Σύνοδο των G20 ή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Οι ευρωπαίοι ηγέτες, χωρίς αμφιβολία, πάντα ισχυρίζονται ότι οι πολίτες των χωρών τους δεν υποστηρίζουν την παραχώρηση ούτε χιλιοστού στο θέμα της εθνικής κυριαρχίας. Οι πολίτες όμως φαίνεται να καταλαβαίνουν καλύτερα ότι κάποια προβλήματα μπορεί να λυθούν πιο εύκολα όταν η Ε.Ε. είναι πιο αποτελεσματική. Εάν τους ρωτήσουμε «Πιστεύετε ότι πρέπει να διαπραγματευθούμε με τη Ρωσία και άλλες χώρες που διαθέτουν ενεργειακές πηγές ως Ένωση ή κάθε χώρα μόνη της;», σας διαβεβαιώ ότι το 80% θα απαντήσει ότι είναι καλύτερα να λειτουργήσουμε συλλογικά. 

Ένα άλλο ζήτημα που είναι δύσκολο να απαντηθεί είναι η σχέση της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη με την ταυτότητά του. Στην πραγματικότητα, σε κάθε χώρα οι πολίτες έχουν έναν δεσμό με αυτήν που είναι πολύ δύσκολο να κοπεί. Με ανησυχούν τέτοιου είδους συζητήσεις, όπως έγιναν για παράδειγμα στη Γαλλία. Στην πραγματικότητα η γαλλική ταυτότητα είναι κάτι που κατασταλάζει μέσα από τους αιώνες. Το jus soli, ότι δη λαδή όποιος γεννιέται και ζει σε γαλλικό έδαφος είναι πολίτης της χώρας, αρκεί. Τα δικαιώματα που προκύπτουν από αυτό δεν προέρχονται ούτε από το αίμα, ούτε από τη θρησκεία ή κάτι άλλο. Όσον αφορά όμως τον ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο μας έχουμε πρόβλημα να αισθανθούμε ότι ανήκουμε και να ταυτισθούμε με κάτι ενιαίο. Ούτε είναι κάτι που μπορεί να επιβληθεί. Αναπτύσσεται στη βάση των συμφερόντων και των αξιών που έχει κάθε χώρα, πρέπει όμως να δείξουμε ότι υπάρχουν κοινά συμφέροντα- κάτι περισσότερο από το απλό άθροισμα των εθνικών συμφερόντων- σε αυτό το συλλογικό σχέδιο στο οποίο συμμετέχουμε. Πρέπει να βρούμε τους τομείς εκείνους που μπορούν να δημιουργήσουν το αίσθημα ότι όλοι συμμετέχουμε εξίσου στη διαμόρφωση αυτού που σημαίνει να είσαι ευρωπαίος πολίτης.Ας αναλογιστούμε πόσα ολυμπιακά μετάλλια κέρδισε η Ευρωπαϊκή Ένωση στους Αγώνες του Πεκίνου. Ήταν 30% περισσότερα από τα μετάλλια των Ηνωμένων Πολιτειών, χώρας που κατετάγη πρώτη στον σχετικό κατάλογο. Κανείς όμως δεν πρόσεξε την «ευρωπαϊκή» νίκη και για κανέναν δεν ήταν σημαντική. Κάθε χώρα αισθάνεται περήφανη για το πόσα Νομπέλ έχει κερδίσει, ποτέ όμως δεν τα υπολογίζουμε με όρους Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά με εθνικούς όρους. Ακόμα και στις ευρωεκλογές δεν επιλέγουμε ανάμεσα σε σχέδια για την ευρωπαϊκή οικοδόμηση αλλά μεταξύ εθνικών εναλλακτικών προτάσεων για τις οποίες η Ε.Ε. μοιάζει απλώς με δικαιολογία. 

Αυτό με οδηγεί στο ακόλουθο συμπέρασμα: Η συνήθης πολιτική συζήτηση είναι κυρίως εθνική, ακόμα και όταν μιλάμε για ευρωεκλογές, διότι εκεί ποτέ δεν μιλάμε για ευρωπαϊκά θέματα. Οι εκλογές για το Ευρωκοινοβούλιο ξεκινούν ως πολιτικές αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό κάθε χώρας και όσοι στέλνουμε στο Ευρωκοινοβούλιο δεν πρωταγωνιστούν ποτέ σε αυτές τις συζητήσεις. Η Ε.Ε. μας δίνει μια καταπληκτική δικαιολογία για να επιρρίψουμε εκεί το βάρος των εθνικών αποτυχιών. 

Τέλος, εάν κάποιος διαβάσει τα έγγραφα που παράγει η Ε.Ε. σε ορισμένα θεσμικά επίπεδα, από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έως την Κομισιόν, το Ευρωκοινοβούλιο κλπ., θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι έχουν δύο βασικούς στόχους: πρώτον, να μην είναι κατανοητά από τους πολίτες και δεύτερον, ακόμα και εάν τα κατανοούν να μην τους ενδιαφέρουν. Ασχολούμαστε όλη την ημέρα με την επικοινωνία, τη διαφάνεια, τη σύγκλιση και την εγγύτητα με τους πολίτες, αλλά δεν είμαστε ικανοί να αλλάξουμε τη γλώσσα της επικοινωνίας μεταξύ μας. Καθημερινά λαμβάνω πολλά ευρωπαϊκά έγγραφα που ακόμα και εγώ, που έχω περάσει πολλά χρόνια στους διαδρόμους της Ευρώπης και είμαι ένας ευρωπαϊστής Ευρωπαίος, δυσκολεύομαι να καταλάβω. Η γλώσσα είναι ξύλινη, γραφειοκρατική. 

Καλύτερα τα συμπεράσματα π.χ. του Συμβουλίου της Ευρώπης να χωράνε σε τρεις σελίδες και όχι σε τριάντα. Το μόνο που νοιάζει τους πολίτες είναι τι ακριβώς θα γίνει για να ξεπεραστούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και όχι κάποιες γενικές παραινέσεις για την εξεύρεση λύσης. Υπάρχουν πολλοί σημαντικοί τομείς οι οποίοι συμβάλλουν στη δημιουργία της αίσθησης που πρέπει να έχουν οι ευρωπαίοι πολίτες. Κατ΄ αρχήν η επικοινωνία και η διαφάνεια. Η Ευρώπη είναι κρυστάλλινη, αλλά η γλώσσα με την οποία επικοινωνεί είναι προβληματική. 

Όσον αφορά το θέμα της μεταφοράς των δικαιωμάτων, τολμώ να σκεφτώ ότι κάποια στιγμή θα αποφασίσουμε να δημιουργήσουμε ένα νομικό καθεστώς που θα διέπει τους Ευρωπαίους που ζουν στην «Ευρώπη χωρίς σύνορα» που δημιουργήσαμε. Δηλαδή, για όσους επιλέξουν να εγκατασταθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε δύο, τρεις, τέσσερις, πέντε χώρες της Ε.Ε. Κάποιες επιχειρήσεις κινούνται σε αυτόν τον χώρο αρκετά εύκολα, το ίδιο συμβαίνει και με τα κεφάλαια. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τους πολίτες και τα δικαιώματά τους. Και να σκεφθεί κανείς ότι όλη η πολιτική μας είναι μια πολιτική στην υπηρεσία των πολιτών».

ΠΕΡΙΠΛΟΚΑ ΕΜΠΟΔΙΑ 

Εάν θα έπρεπε να αναζητήσουμε το πρότυπο του ευρωπαίου πολίτη, θα βλέπαμε έναν νέο 27-28 ετών που σπούδασε με τη βοήθεια του προγράμματος Εrasmus, που έχει κάνει σχέση με κάποιον/κάποια από άλλη χώρα και οι δύο μαζί κατοικούν τώρα ως ζευγάρι σε μια τρίτη χώρα από εκείνες της καταγωγής τους. Μαζί, «προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη δημογραφική κρίση στην Ευρώπη», σχεδιάζουν να κάνουν δύο αγόρια. 

Εάν κάποια στιγμή σταματήσουμε και σκεφθούμε τι θα συμβεί με αυτό το ζευγάρι, θα ανακαλύψουμε τα προβλήματα που υπάρχουν προκειμένου να αποφασίσουμε ποια θα είναι η υπηκοότητα των παιδιών τους, τι είδους δικαιώματα έχουν και πώς θα καταγραφούν στα μητρώα. Το αποτέλεσμα είναι πολύ πιο περίπλοκο από ό,τι εάν είχαμε αποφασίσει να δημιουργήσουμε μια εταιρεία. Έχουμε μια Ευρώπη των πολιτών, όμως περιπλέκουμε πολύ τη ζωή του ευρωπαίου πολίτη ακόμα και στην άσκηση των πιο βασικών δικαιωμάτων του. Αν και στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση έχουν γίνει φανταστικά πράγματα, δεν έχουμε ακόμα μπει πραγματικά στο πετσί του ευρωπαίου πολίτη, εκείνου που έχει επιλέξει να είναι Ευρωπαίος και πρακτικά, που επιλέγει να κινείται με άνεση μέσα στα γεωγραφικά όρια της Ένωσης και που θα πρέπει να ξεπεράσει ένα σωρό εμπόδια. 

Δεν θέλω να επεκταθώ πολύ στο θέμα των προσωπικών δικαιωμάτων, όμως το ερώτημα της δυνατότητας μεταφοράς τους είναι σημαντικό, όπως είναι και η αναγνώριση των τίτλων από την επαγγελματική πρακτική στον ακαδημαϊκό χώρο. Γι΄ αυτόν το λόγο, πρέπει να προωθήσουμε τη διαδικασία της Μπολόνια. Είναι καλό ότι τα πανεπιστήμια αποφάσισαν να ανταμείψουν την πανεπιστημιακή εμπειρία σε κάποια άλλη χώρα της Ένωσης ως πραγματική συμβολή στην ευρωπαϊκή κοινότητα.

Δημοσιεύθηκε στα ΝΕΑ 9/10/2010