Γράφει ο Πολ Κρούγκμαν*
Υπάρχει κάτι παράξενα εύστοχο στο γεγονός πως η τρέχουσα ευρωπαϊκή κρίση ξεκίνησε στην Ελλάδα. Τα βάσανα της Ευρώπης έχουν όλα τα χαρακτηριστικά μιας κλασικής ελληνικής τραγωδίας στην οποία ένας άνθρωπος με ευγενή χαρακτήρα καταστρέφεται από την ύβρι.
Η δημιουργία του ευρώ υποτίθεται πως θα ήταν η καλύτερη στιγμή ενός μεγαλεπήβολου εγχειρήματος. Αλλά οι αρχιτέκτονές του επέλεξαν να αγνοήσουν τις προειδοποιήσεις που είχαν εκφραστεί ήδη από την αρχή, πως η Ευρώπη στερείτο τους αναγκαίους θεσμούς προκειμένου να μπορέσει το κοινό νόμισμα να λειτουργήσει.
Το επιχείρημα υπέρ ενός διεθνικού νομίσματος είναι πως αυτό διευκολύνει τις συναλλαγές. Εγκαταλείποντας όμως το εθνικό της νόμισμα, μια χώρα εγκαταλείπει και την οικονομική της ευελιξία.
Όταν το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα άρχισε να συζητείται, η προφανής ερώτηση ήταν εάν αυτό θα λειτουργούσε τόσο καλά όσο το δολάριο εδώ στις ΗΠΑ. Η απάντηση είναι όχι.
Η Ευρώπη δεν είναι δημοσιονομικά ενοποιημένη. Επιπλέον, ενώ οι Ευρωπαίοι έχουν το δικαίωμα να κινούνται ελεύθερα προς αναζήτηση εργασίας, στην πράξη η έλλειψη μιας κοινής γλώσσας καθιστά τους εργαζομένους λιγότερους ευέλικτους από τους αντίστοιχους στην Αμερική.
Η νομισματική ένωση των ΗΠΑ λειτουργεί επειδή ταυτίζεται με ένα έθνος με κεντρική κυβέρνηση, κοινή γλώσσα και κοινή κουλτούρα. Η Ευρώπη δεν έχει τίποτα αυτά. Αυτές οι παρατηρήσεις δεν είναι νέες: όλα αυτά ήταν ευρέως γνωστά πριν από το 1992. Ωστόσο, τότε η ιδέα του ευρώ είχε συνεπάρει τις ευρωπαϊκές ελίτ.
Το ευρώ προχώρησε και για ένα διάστημα όλα έδειχναν να πηγαίνουν καλά. Μετά η φούσκα έσκασε. Στην Ευρώπη, ο πρώτος κύκλος ζημιών προκλήθηκε από την κατάρρευση της φούσκας των ακινήτων η οποία ρήμαξε την απασχόληση στις οικονομίες της περιφέρειας. Το 2007, η οικοδομή αντιστοιχούσε στο 13% της συνολικής απασχόλησης σε Ισπανία και Ιρλανδία. Αυτή ήταν μόνο η αρχή. Στα τέλη του 2009, την ώρα που μεγάλο μέρος του κόσμου έβγαινε από την οικονομική κρίση, η Ευρώπη έμπαινε σε νέα φάση.
Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση συμπεριφέρθηκε ανεύθυνα, είπε ψέμματα και πιάστηκε στα πράσα. Αλλά η Ελλάδα στην πραγματικότητα δεν αποτελεί αντιπροσωπευτική περίπτωση. Μόλις πριν από μερικά χρόνια, η Ισπανία ήταν οικονομία-πρότυπο. Το ίδιο ίσχυε και για την Ιρλανδία. Οπότε, τι πήγε στραβά;
Πρώτα, υπήρξε ένα μεγάλο άμεσο δημοσιονομικό πλήγμα από την ύφεση. Τα έσοδα βυθίστηκαν σε Ισπανία και Ιρλανδία. Εν τω μεταξύ, η ανεργία και μαζί με αυτήν το κόστος των επιδομάτων ανεργίας, εκτοξεύονταν στα ύψη. Έπειτα, ακολούθησαν τα κόστη του καθαρίσματος της οικονομίας (σ.τ.μ. διάσωση των ιρλανδικών τραπεζών).
Αυτό που καθιστά την Ισπανία και την Ιρλανδία τόσο ευάλωτες είναι το ίδιο το ευρώ καθότι η συμμετοχή στο ευρώ σημαίνει πως αυτές οι χώρες πρέπει επιστρέψουν στην ανταγωνιστικότητα με όχημα τον αποπληθωρισμό.
Το ζήτημα με τον αποπληθωρισμό είναι πως ακόμη κι όταν οι χώρες μειώσουν τους μισθούς με επιτυχία, πέφτουν πάνω σε ένα άλλο πρόβλημα: το εισοδήματα πέφτουν, αλλά το χρέος όχι, με αποτέλεσμα να επιβάλλονται ολοένα μεγαλύτερες περικοπές.
Ο τρόπος να αποφύγει κανείς αυτόν τον φαύλο κύκλο είναι η νομισματική επέκταση. Στην Αμερική και στη Βρετανία προσπαθούν να κάνουν ακριβώς αυτό. Αλλά η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιρλανδία δεν έχουν αυτή την επιλογή.
Κάποιοι οικονομολόγοι, εμού συμπεριλαμβανομένου, παρατηρούν τα βάσανα της Ευρώπης και νιώθουν πως τα έχουν ξαναδεί, πριν από μια δεκαετία, στην Αργεντινή. Σε αντίθεση με την Ισπανία ή την Ελλάδα, η Αργεντινή ποτέ δεν εγκατέλειψε το νόμισμά της, αλλά το 1991 προχώρησε σε σύνδεση του πέσο με το δολάριο. Έως τις αρχές του 2002, η σύνδεση πέσο - δολαρίου είχε καταρρεύσει και η Αργεντινή είχε χρεοκοπήσει.
Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο ότι κάτι ανάλογο θα συμβεί και στην περίπτωση των προβληματικών ευρωπαϊκών οικονομιών. Όπως το βλέπω, υπάρχουν τέσσερις τρόποι με τους οποίους θα μπορούσε να εξελιχθεί η ευρωπαϊκή κρίση:
1. Δείχνοντας υπομονή: υπομένοντας πολύ σκληρά μέτρα λιτότητας, ενώ οι μισθοί μειώνονται με την ελπίδα πως θα αποκατασταθεί η ανταγωνιστικότητα - διαδικασία γνωστή ως «εσωτερική υποτίμηση». Πρότυπα είναι η Εσθονία, η Λιθουανία και η Λετονία.
2. Αναδιαρθρώνοντας το χρέος: δεν συνεπάγεται σε καμία περίπτωση το τέλος των προβλημάτων μιας οικονομίας. Για παράδειγμα, ακόμη κι αν η Ελλάδα αρνιόταν το χρέος της, πάλι θα χρειαζόταν να περικόψει τις δαπάνες και να αυξήσει τη φορολογία. Ειλικρινά, δυσκολεύομαι να δω πώς η Ελλάδα θα μπορέσει να αποφύγει την αναδιάρθρωση, ενώ και η Ιρλανδία δεν είναι σε καλύτερη μοίρα. Το μεγάλο ζήτημα είναι εάν τέτοιες αναδιαρθρώσεις θα επεκταθούν σε Ισπανία, Βέλγιο και Ιταλία.
3. Ακολουθώντας τη συνταγή της Αργεντινής: εγκαταλείποντας το ευρώ, όπως η Αργεντινή εγκατέλειψε τη σύνδεση του πέσο με το δολάριο. Δεν έχει συμβεί ακόμη στην Ευρώπη, αλλά σίγουρα είναι μια πιθανή εξέλιξη.
4. Αναβιώνοντας τον ευρωπαϊσμό: κάνοντας επιπλέον βήματα προς την κατεύθυνση της «ευρωπαϊκής ομοσπονδίας» που ο Ρόμπερτ Σούμαν θέλησε 60 χρόνια πριν. Δυσκολεύομαι να δω πώς το ευρώ μπορεί να λειτουργήσει χωρίς μια τέτοια κίνηση, αλλά η Ευρώπη δεν δείχνει έτοιμη να κάνει ούτε μετριοπαθή βήματα, όπως η υιοθέτηση του ευρωομολόγου.
Σε κάθε περίπτωση, το πιθανότερο είναι πως η στρατηγική λιτότητας δεν θα αποδώσει καρπούς, πράγμα που θα καταστεί προφανές σύντομα. Όταν έρθει αυτή η ώρα, τα ισχυρότερα έθνη της Ευρώπης θα πρέπει να επιλέξουν: ή θα επιτρέψουν τη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας ή θα αποδεχθούν την ευθύνη και το κόστος της φύλαξης των γειτόνων τους. Ολόκληρη η υφήλιος περιμένει την απάντηση.
*Ο Πολ Κρούγκμαν, είναι Αμερικανός οικονομολόγος, ακαδημαϊκός
και συγγραφέας βραβευμένος με Νόμπελ οικονομικών.
Δημοσιεύθηκε στο ΕΘΝΟΣ 20/03/2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου