...

...

Τρίτη 22 Φεβρουαρίου 2011

Οταν ο κόσµος αλλάζει ραγδαία, πρέπει να αλλάξει και το Πανεπιστήµιο

Των Τάσου Γιαννίτση & 
Δημήτρη Α. Σωτηρόπουλου*

Τάσος Γιαννίτσης
Όταν η ανάπτυξη στηρίζεται στη συνεχή νέα γνώση,το κεντρικό ζήτηµα έγκειται στο ποιος, πόσο και σε ποιους τοµείς καταφέρνει να µετατοπίσει τα σύνορα της γνώσης. Όποιος μετέχει στο παίγνιο αυτό κερδίζει. Όποιος δεν μετέχει, χάνει.Και το «κερδίζω» ή «χάνω» συνδέεται µε υψηλότερο ή χαµηλότερο βιοτικό επίπεδο, καλύτερες ή χειρότερες κοινωνικές συνθήκες, δύναµη ή αδυναµία στα εθνικά θέµατα, κοινωνικές ανισότητες,οικονοµική και αξιακή χρεοκοπία.
 Το θέµα «Πανεπιστήµιο» δεν µπορεί να συζητηθεί σε «κενό αέρος», αποκοµµένο από κρίσιµα ζητήµατα της κοινωνίας µας. Οι βαθιές αναδιατάξεις στο παγκόσµιο σύστηµα σηµαίνουν τρεις τουλάχιστον µεγάλες προκλήσεις για το Πανεπιστήµιο:
ΠΡΩΤΟΝ για την Ελλάδα, η σηµερινή κρίση παίρνει σαρωτικές διαστάσεις και έχει µακρόχρονη προοπτική. Είναι εύκολο, αγωνιστικό και συνάµα γελοίονα θεωρούµε ότι η µοίρα µας καθορίζεται από εχθρικές εξωτερικές δυνάµεις (π.χ. διεθνείς αγορές) και ταυτόχρονα να ικετεύουµε τη συνέχιση της εξάρτησής µας από αυτές (µε διαιώνιση ελλειµµάτων και χρεών). Η υπέρβαση της κρίσης πρέπει να γίνει πρωταρχικά µε τις δικές µας δυνάµεις, ώστε: 
  • να ξεπεραστεί το χρεοκοπηµένο µοντέλο που παγιδεύει σήµερα το µέλλον, 
  • να αυξήσουµε την αυτοτέλειά µας απέναντι στις παγκοσµιοποιηµένες χρηµατοοικονοµικές αγορές, τη δανειακή µας εξάρτηση, τον ετεροπροσδιορισµό της πολιτικής µας και 
  • να µην ξαναπέσουµε σε νέα κρίση µόλις βγούµε από τη σηµερινή, αναπαράγοντας ως νεόκοποι και αφελείς Σίσυφοι τα σκαµπανεβάσµατα που ζούµε για δεκαετίες. 
ΔΕΥΤΕΡΗ πρόκληση είναι η ανεργία, ιδιαίτερα µεταξύ των νέων. Το Πανεπιστήµιο δεν είναι µηχανισµός κατάρτισης ή επαγγελµατικής µόρφωσης. Όμως το ζήτηµα των γνώσεων που θα δώσει στους φοιτητές για να αντιµετωπίσουν τον κόσµο αύριο είναι θεµελιακό. Εκτός αν, στη νιρβάνα των πανεπιστηµιακών θεωριών, δεν πρέπει κανείς να βρωµίζεται µε χυδαία ερωτήµατα, του τύπου πώς θαβρουν δουλειά 60 χιλιάδες απόφοιτοι κάθε χρόνο – και όχι για 700-800 ευρώ. 

ΤΡΙΤΗ πρόκληση είναι το ξεδίπλωµα πολλών παράλληλων µετασχηµατισµών: εκρηκτικές επιπτώσεις από τις κλιµατικές αλλαγές, κρίση του ενεργειακού µοντέλου ανάπτυξης των οικονοµιών µας, γήρανση. Κάθε ένας από αυτούς προµηνύει τεράστιες ανατροπές στο όχι και πολύ µακρινό µέλλον. Το τι είδους γνώσεις θα µεταφέρει το Πανεπιστήµιο στους νέους θα είναι καθοριστικό για την κατανόηση των προβληµάτων τους, τις απειλές που αντιµετωπίζουν, τις στρατηγικές προσαρµογής. 
Πόσο έτοιµοι είµαστε να λειτουργήσουµε για µια φορά υπεύθυνα απέναντι στις νεώτερες γενεές, λαµβάνοντας υπόψη αυτές όλες τις διαστάσεις; 
Η απάντηση δεν είναι διόλου αυτονόητη. Προϋποθέτει οπωσδήποτε µια βαθύτερη αλλαγή των δοµών και διαδικασιών λήψης αποφάσεων και εκπροσώπησης µέσα στα πανεπιστηµιακά ιδρύµατα. Τα Πανεπιστήµια σήµερα είναι χώροι αυτοτέλειας και δηµοκρατικής συµµετοχής, ταυτόχρονα όµως είναι και µεγάλοι οργανισµοί, η συνθετότητα των οποίων απαιτεί ισορροπίες µεταξύ πολλαπλών βασικών αρχών, όπως η δηµοκρατικότητα, η αυτοτέλεια, η αποτελεσµατικότητα, η ικανότητα µετεξέλιξης. 
Αν κανείς ανάγει σε απόλυτο κριτήριο κάποια από αυτές, π.χ. την αποτελεσµατικότητα, τότε µπορεί να πλήττεται η δηµοκρατικότητα. Αν ανάγει σε απόλυτη αρχή θέµατα δηµοκρατικής λειτουργίας, τότε µπορεί να φτάσει στην αναποτελεσµατικότητα, στην αντικοινωνική, αντιαναπτυξιακή και – τελικά – αντιδηµοκρατική λειτουργία. 
Η διοίκηση του Πανεπιστηµίου είναι µια µορφή εξουσίας και ως τέτοια, αναγκαστικά, δεν µπορεί παρά να εκφράζεται µε πολλές στρατηγικές, αρχές και συµβιβασµούς. Οµως µεταξύ πραγµατικότητας σήµερα και στόχου ενός ισχυρού Πανεπιστηµίου µεσολαβεί µια άβυσσος. Το Πανεπιστήµιο του 21ου αιώνα θα κριθεί στην ικανότητα και στις γνώσεις χιλιάδων νέων να διεκδικούν µε επιτυχία µια καλύτερη πραγµατικότητα σε έναν κόσµο, τον οποίο οι παλιές γενεές τον υπονοµεύσαµε ανελέητα και στον οποίο κανείς δεν θα τους χαρίσει απολύτως τίποτε. 

ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ µεταρρύθµισης που έχουν τεθεί στον διάλογο µπορεί να είναι ή όχι οι καλύτερες απαντήσεις. Ένα είναι σίγουρο: η τυφλή άρνηση συζήτησης και αναζήτησης απαντήσεων είναι η πλέον αποτυχηµένη επιλογή, ακόµη και για να διασφαλίσει το σηµερινό µοντέλο νοµής πανεπιστηµιακής εξουσίας. Στην πράξη υπάρχουν πολλές διεθνείς εµπειρίες και στοιχεία, από τα οποία µπορούµε να επιλέξουµε, εξετάζοντας ποιοι νέοι θεσµοί δοκιµάστηκαν στον πανεπιστηµιακό χώρο, τι απέδωσαν, πώς συγκρίνονται οι επιδόσεις ξένων πανεπιστηµίων µε τις δικές µας. Όµως, εµείς απέναντι σε κάθε πρόταση λειτουργούµε πάντα απαξιωτικά. 
Περιφρονούµε υπεροπτικά θεσµούς και πρακτικές που οδήγησαν πολλές δεκάδες ξένων πανεπιστηµίων στις υψηλότερες βαθµίδες της γνώσης και του επιστηµονικού κύρους και χαιρόµαστε αγαθά επειδή πότε πότε ένα ελληνικό πανεπιστήµιο κατατάσσεται κάπου µεταξύ 350ής και 500ής θέσης της παγκόσµιας ιεράρχησης. ∆εν προτείνουµε ποτέ κάτι ουσιαστικό. 

ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ της απο-ανάπτυξης και µιας υποβαθµισµένης βάσης γνώσης υπάρχουν ευρύτατες νησίδες αλλαγής µέσα στο Πανεπιστήµιο που µπορεί να πολλαπλασιαστούν, ώστε σε συνδυασµό µεαλλαγές στο θεσµικό πλαίσιο, σε αντιλήψεις και συµπεριφορές να οδηγήσουν σε µια µεταρρυθµιστική διαδικασία. Ενα κίνηµα µέσα από το ίδιο το Πανεπιστήµιο, µε στόχο ένα ποιοτικό άλµα της Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης σε ορίζοντα µιας πενταετίας,θα είχε ανεκτίµητη επίδραση,ουσιαστική και ψυχολογική, από πολλές απόψεις. Μια µεταρρυθµιστική διαδικασία σήµερα καλείται να µετασχηµατίζει και να ξεπερνάει το χθες, ώστε το Πανεπιστήµιο να ξαναγίνει πρωτοποριακό τµήµα της κοινωνίας. Αν η µεταρρύθµιση του 1982 ήταν απαραίτητη, σήµερα είναι φανερό ότι δεν θα φθάσουµε σε ένα καλύτερο Πανεπιστήµιο χωρίς µια πατροκτονία. Οι νέες δυνάµεις πανεπιστηµιακών πρέπει να δηµιουργήσουν το δικό τους Πανεπιστήµιο και να ξεφύγουν από το δηµιούργηµα της προηγούµενης γενιάς, πετώντας έξω ό,τι κατάντησε φύρακαι διαφυλάσσοντας όλα όσα άντεξαν στον χρόνο.

*Ο  ΤΑΣΟΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΗΣ είναι Καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών & Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ , αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών.
Δημοσιεύθηκε στα ΝΕΑ 12/02/2011

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου