...

...

Κυριακή 27 Φεβρουαρίου 2011

Η ισότητα, θύμα της «προόδου»

Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ

Marco Revelli
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα της εισήγησης του Μάρκο Ρεβέλι, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Orientale του Τορίνο, στο Φεστιβάλ του Δικαίου που έγινε τον περασμένο Σεπτέμβριο στην Πιατσέντσα με θέμα. «Ανισότητες». 
Η ισότητα υπήρξε η μεγάλη πολιτισμική και πολιτική κινητήρια δύναμη της νεωτερικότητας. Από τη διαπίστωση της φυσικής ισότητας των ανθρώπων ξεκίνησε η πολιτική νεωτερικότητα, με την ιδέα του κοινωνικού συμβολαίου, της ισονομίας, των ατομικών, πολιτικών και έπειτα κοινωνικών δικαιωμάτων.
Από το αίτημα της ισότητας -ή τουλάχιστον μιας πιο δίκαιης αναδιανομής των θεμελιωδών αγαθών, από την ιδέα της «κοινωνικής δικαιοσύνης»- γεννήθηκαν οι νεότερες κοινωνικές συγκρούσεις και οι αντίστοιχες θεσμικές μορφές, οι μεγάλες πολιτικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις, το «εργατικό κίνημα», τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας. Ακόμη και η πρόοδος των εθνών εξηγήθηκε με βάση την όλο και μεγαλύτερη μείωση των ανισοτήτων και με την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Η ισότητα ήταν το μέτρο της προόδου των κοινωνιών μέσα στο χρόνο και το θεμελιώδες συστατικό των μαζικών κινημάτων που σημάδεψαν την Ιστορία.
Αυτό δεν ισχύει πλέον. Το βλέπουμε καθημερινά. Το βλέπουμε στους φτωχούς του κόσμου, οι οποίοι βέβαια συνεχίζουν να είναι σε κίνηση. Αλλά γι' αυτούς το «κίνημα» δεν είναι πλέον το πολιτικό και το διεκδικητικό, αλλά είναι τώρα η φυσική κίνηση: η μετανάστευση. Προσπαθούν να καλύψουν τις οικονομικές και κοινωνικές αποστάσεις μειώνοντας τη γεωγραφική απόσταση αντί για την κοινωνική: όχι πλέον διεκδικώντας τη μεταβίβαση ενός μέρους του πλούτου που εξασφάλισαν οι πρώτοι από τους έσχατους, αλλά μετακινούμενοι στους τόπους των «πρώτων». 
«Αλλάζοντας ουρανό», για να το πούμε με τα λόγια του Οράτιου. Η μετανάστευση είναι η μορφή της «ταξικής πάλης» της μετανεωτερικότητας. Το βλέπουμε και στους φτωχούς της χώρας μας, τους «πλούσιους» (σε σχέση με τους μετανάστες) αλλά «φτωχούς» (σε σχέση με τους συμπολίτες τους εδώ). Σε αυτούς απομένει ο αγώνας δρόμου όχι πλέον για την εξίσωση των συνθηκών αλλά για τη «διάκριση», για την απόκτηση ενός στοιχείου ικανού να τους διαφοροποιήσει από την ανώνυμη μάζα. Είναι η προσπάθεια να «κρατήσουν τις αποστάσεις» από κάποιον που βρίσκεται «πιο κάτω» απ' αυτούς. Είναι το θέαμα -που διαδίδεται από τις λαϊκιστικές, νεορατσιστικές, τοπικιστικές «ρητορικές» -των προτελευταίων που προσπαθούν να σπρώξουν πιο χαμηλά τους τελευταίους, των κοινωνικά υποβαθμισμένων που προσπαθούν να αποκατασταθούν υποβαθμίζοντας τους πιο αδύναμους απ' αυτούς (...). 
Γιατί όμως δεν έχουμε μια νέα έκρηξη διεκδικήσεων ισότητας, απόρριψης των προνομίων, ανάλογη με εκείνη την οποία οι αβυσσαλέες κοινωνικές ανισότητες (οι παρόμοιες με εκείνες του παλαιού καθεστώτος πριν από τη Γαλλική Επανάσταση) θα έπρεπε να απαιτούν; Επειδή αυτή το φορά δεν υπάρχει μια Βαστίλη στην οποία να μπορούμε να επιτεθούμε. Δεν υπάρχει ένα «κέντρο» (της εξουσίας) ενάντια στο οποίο να μπορούμε να βαδίσουμε. Διαφορετικά από τον κλασικό υπερσυγκεντρωτικό απολυταρχισμό, ο μεταμοντέρνος νεοαπολυταρχισμός είναι πολυκεντρικός, διάσπαρτος, πανταχού παρών και ωστόσο αποδιαρθρωμένος. Εχει πάρα πολλά κέντρα, σχεδόν όλα αθέατα. 
Δεν θα ήθελα όμως να γίνω υπερβολικά απλουστευτικός. Στην πραγματικότητα οι λόγοι γι' αυτήν την έκλειψη της ισότητας ως πρωταρχικής πολιτικής αξίας της νεωτερικότητας είναι πολλοί. Ο πρώτος λόγος παραπέμπει σε ένα παράδοξο. Μπορούμε να πούμε ότι η εξήγηση της αυξανόμενης ανισότητας έγκειται, τουλάχιστον κατά ένα μέρος, στην ίδια τη δύναμη η οποία, στις απαρχές της νεωτερικότητας, έθεσε σε κίνηση την πολιτική μηχανή της ισότητας, δηλαδή την πρόοδο: την τεχνική. Στις τελευταίες δεκαετίες, ο ισχυρός τεχνολογικός μηχανισμός κατέληξε να μεγαλώνει τις αποστάσεις ανάμεσα στους πρώτους και τους τελευταίους, αντί να τις μειώνει. Επέτρεψε στους πρώτους να επιταχύνουν την πορεία τους προς τον έλεγχο αυξανόμενων ποσοστών του παγκόσμιου πλούτου, αφήνοντας πρακτικά στάσιμο ή σε συνθήκες βραδύτατης αύξησης όποιον βρισκόταν ήδη πιο πίσω. Με δύο λόγια, η μηχανή της προόδου φαίνεται να λειτουργεί αντίθετα με τις προσδοκίες των «προοδευτικών». Αν στις απαρχές της νεωτερικότητας υποσχόταν, αν όχι την ισότητα, τουλάχιστον μια ρεαλιστική προσδοκία σταδιακής εξίσωσης, σήμερα αντίθετα αποκαλύπτεται ότι είναι όχημα ανισότητας. Πολύ περισσότερο μάλιστα στην πιο πρόσφατη εκδοχή της, στην τεχνολογία «δεύτερης γενιάς». Το νέο τεχνολογικό άλμα εισήγαγε μια δεύτερη διαίρεση, μια δεύτερη γραμμή ρήξης και διαχωρισμού ανάμεσα σε κόσμους: όχι πλέον την παλιά βιομηχανική διαίρεση αλλά μια ψηφιακή ή πληροφορική διαίρεση, ένα σχίσμα ανάμεσα σε εποχές αλλά και ανάμεσα σε τμήματα του πληθυσμού του. Ανάμεσα σε όσους συμμετέχουν στα κυκλώματα ταχείας κυκλοφορίας της «παγκόσμιας επικοινωνίας» και σε όσους δεν συμμετέχουν και έχουν στην κυριολεξία «κλειστεί απ' έξω». Ανάμεσα σε (παγκόσμιες) ελίτ και (τοπικό) λαό η απόσταση γίνεται αστρική. 
Οι ελίτ, όχι μόνον οι οικονομικές αλλά και οι πολιτικές, και οι αντίστοιχοι λαοί τους, που μέχρι χθες μοράζονταν τον ίδιο χώρο ζωής, ζουν τώρα σε διαφορετικούς πλανήτες. Με διαφορετικές γλώσσες, διαφορετικούς κώδικες συμπεριφοράς, διαφορετικές ευθύνες. Και φυσικά διαφορετικά εισοδήματα. Η πολιτική επίπτωση είναι προφανής. Ελίτ ανεύθυνες απέναντι στους λαούς τους. Λαοί αδύναμοι απέναντι στις ελίτ, υποχρεωμένοι να επιλέξουν ανάμεσα σε έναν παθητικό ρόλο θεατή και έναν ενεργητικό ρόλο εκτοπισμένου (εκείνου που εκτοπίζεται από τον δημόσιο χώρο). Σε κάθε περίπτωση, τραυματίζεται σοβαρά η «αρχή της αντιπροσώπευσης» (θεμελιώδης για κάθε δημοκρατία) και ο ίδιος ο μηχανισμός της δημοκρατικής νομιμοποίησης, ο οποίος προϋποθέτει συναινετική δέσμευση μεταξύ ίσων (...).

Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ στο ένθετο ΕΠΤΑ 07/11/2010

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου