Η παγκόσμια διατροφική κρίση

Του ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΟΣ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑ*

Η αύξηση του κόστους διατροφής στην Τυνησία προκάλεσε κοινωνική έκρηξη, η οποία τείνει να οδηγήσει στην ανατροπή του μονοκομματικού καθεστώτος αυτής της χώρας. 

Παρόμοιες φαίνεται να είναι οι εξελίξεις και σε άλλες αραβικές χώρες της Β. Αφρικής (Αλγερία και Αίγυπτο). 

Η σημερινή αύξηση των διεθνών τιμών των βασικών τροφίμων, όπως προκύπτει από το σχετικό δείκτη που καταρτίζει ο Οργανισμός Γεωργίας και Τροφίμων (FAO) του ΟΗΕ, είναι παρόμοια μ' αυτή του 2008 και οφείλεται στα ίδια περίπου αίτια. Από την πλευρά της προσφοράς παρατηρείται μείωση της διεθνούς παραγωγής βασικών ειδών διατροφής (σιτάρι, καλαμπόκι, σόγια κ.ά.) λόγω των πυρκαγιών στη Ρωσία και των κλιματικών αλλαγών σε πολλές παραγωγές χώρες. Παράλληλα, η αύξηση της τιμής του πετρελαίου αυξάνει το κόστος της παραγωγής, ενώ η απαγόρευση των εξαγωγών από ορισμένες χώρες (προκειμένου να καλυφθεί η εγχώρια κατανάλωση) περιορίζει ακόμη περισσότερο την προσφορά. Από την άλλη πλευρά υπάρχει αύξηση της ζήτησης, λόγω της επέκτασης δυτικών καταναλωτικών προτύπων στην Ινδία, στην Κίνα και σε άλλες αναπτυσσόμενες χώρες, με αύξηση της κατανάλωσης του σιταριού έναντι του ρυζιού και των ζωικών προϊόντων έναντι των φυτικών, τα οποία όμως για να παραχθούν χρειάζονται κτηνοτροφικά σιτηρά (καλαμπόκι, σόγια κ.ά.).

Εκτός από τους πιο πάνω λόγους, υπάρχουν και τα περίφημα «προθεσμιακά συμβόλαια» αγοράς βασικών τροφίμων, τα οποία προκαλούν τεχνητή άνοδο των τιμών τους στα διεθνή χρηματιστήρια. Το είδος αυτό των «κερδοσκοπικών παιγνίων» θα μπορούσε σχετικά εύκολα να περιορισθεί νομοθετικά, όμως φαίνεται να μην υπάρχει η αναγκαία πολιτική βούληση σε παγκόσμιο επίπεδο. 

Είναι προφανές ότι αυτή η απότομη αύξηση των τιμών των βασικών προϊόντων διατροφής, που συχνά φθάνει το 50%, προκαλεί διαφορετικής έντασης προβλήματα ανάλογα με τις χώρες. Στις πλουσιότερες χώρες προκαλεί άνοδο του πληθωρισμού και επιδεινώνει τις δυσκολίες αξιοπρεπούς διαβίωσης του πληθυσμού σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Στις αναπτυσσόμενες χώρες (σε όσες μάλιστα δεν παράγονται εγχωρίως αρκετά αγροτικά προϊόντα), επειδή η κατανάλωση των προϊόντων διατροφής αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής κατανάλωσης του πληθυσμού (μέχρι και 75%), η άνοδος των τιμών των τροφίμων προκαλεί κοινωνική εξέγερση. 

Η αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων, η κάλυψη των βασικών διατροφικών αναγκών κάθε χώρας από εγχώρια παραγωγή, ο περιορισμός της κερδοσκοπίας στα διεθνή χρηματιστήρια και η δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος τόσο μεταξύ πλουσιότερων και φτωχότερων χωρών όσο και στο εσωτερικό των φτωχότερων χωρών, μπορεί να αποτελέσουν απάντηση στο πρόβλημα της διατροφής σε διεθνές επίπεδο. 

Η ανάγκη αύξησης της αγροτικής παραγωγής σε χαμηλό κόστος αποτελεί βασικό επιχείρημα για την επέκταση της παραγωγής γενετικά τροποποιημένων αγροτικών προϊόντων. Τα προϊόντα αυτά έχουν πράγματι χαμηλότερο κόστος παραγωγής και προσαρμόζονται ευκολότερα στις κλιματικές αλλαγές, δεν μπορούν, όμως, να θεωρηθούν απολύτως ασφαλή για την ανθρώπινη κατανάλωση. Παράλληλα, αποτελούν κίνδυνο για τη βιοποικιλότητα του πλανήτη, ενώ ελάχιστες πολυεθνικές εταιρείες μπορούν να ελέγξουν το γενετικό υλικό που είναι απαραίτητο για την παραγωγή όλων των αγροτικών προϊόντων. Επιπλέον, η μαζική παραγωγή σε χαμηλό κόστος των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, αν επεκταθεί, θα καλύπτει τις ανάγκες των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων, ενώ τα πλουσιότερα κοινωνικά στρώματα θα απολαμβάνουν «καθαρά» αγροτικά προϊόντα υψηλού κόστους και υψηλής ποιότητας, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη κοινωνική διαφοροποίηση στην ανθρώπινη διατροφή σε παγκόσμια κλίμακα.

*Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών 

Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 30/01/2011